ధృతరాష్ట్రుడిట్లడిగాడు. సంజయా! మళ్లీ పుండరీకాక్షుని గురించి అడుగుతున్నాను. చెప్పు. వాని పేర్లను గురించి, కర్మములను గురించి, వాని ప్రయోజనములను గురించి తెలిసికొని నేను పురుషోత్తముని పొందుతాను. (1)

సంజయుడు ఇలా చెపుతున్నాడు. శుభప్రదమైన వాసుదేవుని నామముల నిర్వచనం నేను విన్నాను. నాకు తెలిసినంత నేను చెపుతాను. నిజానికి కేశవుడు మన ఊహలకు అందడు. (2)

(1) సర్వభూతాలను మాయతో ఆవరించి ఉంటాడు. దేవయోనుల నుండి ప్రకాశిస్తాడు. అందుచేత వాసుదేవుడని తెలుస్తున్నాడు. (2) అంతటా వ్యాపించి ఉండటం చేత విష్ణువని చెప్పబడుతున్నాడు. (3)

(1) మౌనం, ధ్యానం, యోగం వీటి వల్ల మాధవుడని పేరు వచ్చింది. (2) సర్వతత్త్వాలూ అతనిలో ఉండటం వలన మధువును చంపడం వల్లను, మధుసూదనుడనీ అంటారు. (4)

కృషి అంటే'ఉండుట' అని అర్థం. 'ణ' అనగా, నిర్వృతి - సుఖము. ఈ రెంటి భావాల కలయిక వల్ల విష్ణువు కృష్ణుడయ్యాడు. (5)

(1) పుండరీకమనగా పరమస్థానం.అది నిత్యం, నశించనిది. తరగనిది. అందులో అక్షయంగా'క్షీణించకుండా ఉండేవాడు పుండరీకాక్షుడు.

(2) దస్యుజనులను భయపెడతాడు/హింసిస్తాడు కాబట్టి జనార్దనుడు. (6)

(1) సత్త్వగుణం నుండి ఎన్నడూ జారిపోడు. సత్త్వము నుండి తొలగని వాడు. అందుచేత సత్త్వతుడు, సాత్త్వతుడు అనే పేర్లు వచ్చాయి.

(2) (అ) ఆర్షభుడవడం చేత వృషభేక్షణుడు అని అంటారు. ఆర్ష మంటే వేదం. వేదంతో ప్రకాశించేవాడు. ఆర్షభుడు. అనగా ఉపనిషత్తులలో తెలియ చెప్పబడిన పురుషుడు వృషభేక్షణుడు.

(ఆ) వృషమంటే ధర్మం. దాన్ని భాసింపజేసేది వేదం అది వృషభం. వేదం(వృషభం) కన్నుగా కలవాడు. వృషభేస్క్హణుడు. (నీల) (7)

పుట్టని వాడు కాబట్టి అజుడయ్యాడు. దేవతలలో స్వయంప్రవేశుడు కాబట్టి అనేకజిత్తు. దమం అధికంగా కలవాడు దామోదరుడు. (8)

హర్ష సుఖాలూ, ఈశత్వమూ కలవాడు హృషీకేశుడు బాహువులతో భూమ్యాకాశములను మోయువాడు మహాబాహువు. (9)

ఎన్నడూ సంసారంలో పడనివాడు అధోక్షజుడు. నరుల సముదాయం అయనం(స్థానం) గా కలవాడు నారాయణుడు. (10)

అవః ఇందులో పురుషోత్తమ శబ్దము వివరింపబడుతోంది. అన్నిటినీ పూరించడం. నింపడం వల్లనూ, అన్నిటిలోనూ ఉండటం వల్లనూ, పురుషుడు అయినాడు. (పూరణం = సృష్టి; సదనం ప్రలయం = అర్జు) అసత్తుకు, సత్తుకూ సర్వానికి సృష్టి సంహారాలకూ కారణమై ఉత్తముడయినాడు. అందుచే పురుషోత్తముడు. (11)

అవః ఇందులో సర్వ శబ్దానికి అర్థం చెపుతున్నాడు. ఎల్లపుడూ అందరికీ జ్ఞానము నిచ్చేవాడు కనుక సర్వుడు అయినాడు. (11 1/2)

సత్యుడు (1) కృష్ణుడు సత్యం మీద నిలిచి ఉంటాడు. సత్యం కృష్ణునిలో నిలుస్తుంది. సత్యం కంటె పరమ సత్యం గోవిందుడు. అందువల్ల అతనికి సత్యమునిపేరు. (12 1/2)

1. విష్ణువు = అన్నింటినీ ఆక్రమించే దేవుడు. 2. అన్నీ జయించడం చేత జిష్ణుడు. 3.శాశ్వతంగా నిలిచేవాడు కాబట్టి అనంతుడు. 4. గోవులను పొందడం/ప్రకాశింపజేసే వాడు గోవిందుడు. (13 1/2)

తత్త్వం కాని దానిని కూడ తత్త్వం చేసి లోకాన్ని మోహిమ్పజేస్తాడు.(తత్త్వం కానిది జగత్తు) (14)

ఇంతటి మహానుభావుడు భగవంతుడయిన మధుసూదనుడు. అతడు సదా ధర్మానికి ఆశ్రయుడు. ఆ మహాబాహుడు ఆ నృశంస్యం కోసం మన దగ్గరికి వస్తున్నాడు. (15)

ఇది శ్రీ మహాభారతమున ఉద్యోగపర్వమున యానసంధి పర్వమను ఉపపర్వమున సంజయవాక్యమను అరువది డెబ్బదియవ అధ్యాయము. (70)