ధృతరాష్ట్రుడు ఇలా ప్రశ్నించాడు. మునీ! ఈ మౌనం ఏ ప్రయోజనం కోసం? 2. మౌనం అంటే మాట్లాడకపోవటమా? లేక నిదిధ్యాసనమా? ఈ రెండిలో ఏది? 3. మౌనం యొక్క లక్షణాలేవి? 4. మౌనం చేత నిర్వికల్పస్థితి కలుగుతుందా? 5. మౌనం ఎలా ఆచరిస్తారు? (1)

సనత్సుజాతుడు ఇలా చెప్పాడు. రాజా! వేదాలు కానీ మనసుకానీ పరబ్రహ్మాన్ని ప్రవేశించలేవు. అందువల్ల ప్రబ్రహ్మయే మౌనం నుండియే వైదిక లౌకికశబ్దాలు వచ్చాయి. అందుచేత భూతాత్మ శబ్దస్వరూపంతో ప్రకాశిస్తుంది. (2)

అపుడు ధృతరాష్ట్రుడు ఇలా ప్రశ్నించాడు. ఋగ్వేదం, యజుర్వేదం, సామవేదం, తెలిసినవాడు పాపాలు చేస్తే వానికి దాని ఫలితం అంటుతుందా? అంటదా? (3)

సనత్సుజాతుడు ఇలా చెప్పాడు. ఋగ్వేదమైనా, యజుర్వేదమయినా, సామవేదమయినా అవివేకిని కర్మఫలరూపమైన పాపం నుండి రక్షించలేవు. నీకు నేను అసత్యం చెప్పటంలేదు. (4)

కపటమనస్సు, కపట చేష్టలు, కలవానిని వేదాలు పాపం నుండి రక్షించలేవు. రెక్కలు, వస్తే పక్షులు గూటిని వదలి వెళ్లి పోయినట్లు మరణ సమయంలో వేదాలు పాపకర్ముని వదలి వెళ్లిపోతాయి. అనగా వానిని స్ఫురించవు. (5)

ధృతరాష్ట్రుడపుడిలా ప్రశ్నించాడు. ధర్మం ఆచరింపకపోతే వేదాలు రక్షింపలేవని గదా అంటున్నావు. అపుడు అనాదిగా విప్రులు చెప్పే మాటలకు విలువ ఏమిటి? (6)

దానికి సమాధానం ఇలా చెప్పాడు. సనత్సుజాతుడు. మహానుభావా! ఆ పరమాత్మయొక్క నామరూపాత్మకంగానే యీ జగత్తు భాసిస్తుంది. వేదాలు ఈ విషయం నిరూపించి చెపుతాయి. అంతేకాదు. విశ్వంకంటే పరమాత్మ విలక్షణ మైనదని కూడా చెపుతాయి. (7)

ఆ బ్రహ్మమును పొందటానికి తపస్సు, యజ్ఞము రెండు సాధనాలు. వీటివల్ల విద్వాంసుడు పుణ్యం పొందుతాడు. దానితో ముందు పాపం నశిస్తుంది. తరువాత జ్ఞానంతో ఆత్మజ్యోతి వెలుగుతుంది. (8)

విద్వాంసుడు జ్ఞానంతో పరమాత్మను పొందుతాడు. ఇతర మార్గం పట్టితే... కోరికతో చేసిన కర్మఫలం అంతటిని గ్రహించి పరలోకంలో అనుభవిస్తాడు. ఇంకా మిగిలిన దాని అనుభవం కోసం మళ్లీ ఈ మార్గం పడతాడు. (9)

జ్ఞానరహితులు ఈ లోకంలో చేసిన తపస్సు యొక్క ఫలితమ్ పరలోకంలో అనుభవిస్తారు. జ్ఞానంతో కర్తవ్యంగా చేసిన తపస్సు యొక్క ఫలితం ఈ లోకంలోనే అనుభవించబడుతుంది. (10)

ధృతరాష్ట్రుడు ఇలా అడిగాడు. సనత్సుజాతా! ఒకే తపస్సు ఒకరికి సమృద్ధమూ, మరొకరికి అసమృద్ధమూ ఎలా అవుతుంది? ఆ రెండూ నాకు తెలిసేటట్లు చెప్పుము. (11)

సనత్సుజాతుడు చెప్పాడు. నిష్కల్మషమైన తపస్సును కేవలమంటారు. కల్మషమంటే కోరిక, కోరిక లేని తపస్సు కేవల తపస్సు. కోరికతో చేసే తపస్సు రెండు విధాలు. 1. సమృద్ధము 2. ఋద్ధము 1. ఏదయినాకోరికతో చేసేది సమృద్ధం 2.ఇతరుల మెప్పుకోసం గొప్ప కోసం ఆడంబరం కోసం చేసే తపస్సు ఋద్ధం. (12)

రాజా! నీవడిగేది అంతా అనగా ఈ లోకపుభోగాలన్నీ తపస్సు వల్లనే కలుగుతాయి. కాని వేదవేత్త లయిన జ్ఞానులు మాత్రం తపస్సుతో ముక్తిని పొందుతున్నారు. (13)

ధృతరాష్ట్రుడు ఇలా అడిగాడు. నిష్కల్మషమైన తపస్సు అంటే ఏమిటి? అసలు తపస్సుకు కల్మష మేమిటి? చెప్పు - అది వింటే సనాతన మయిన సత్యం తెలుస్తుంది. (14)

దోషాలు పన్నెండు అవి. 1. క్రోధం, 2. కామం, 3. లోభం, 4. మోహం, 5. మితిమీరిన స్వార్థచింత, 6. నిర్దయ, 7. అసూయ, 8. మానం, 9. శోకం, 10. లౌకికవిషయవాంఛ. 11. ఈర్ష్య, 12. జుగుప్స. వీనిని మానవుడు సదా విదిలిపెట్టాలి. (16)

ఈ దోషాల్లో ఏ ఒకటి ఉన్నా వేటకాడు మృగాలను హింసించినట్లు మానవుల బలహీనతలను పొంచిచూసి హింసిస్తాయి. ఇక అన్నీ ఉంటే వేరే చెప్పలా? (17)

అవః ఇక క్రూరలక్షణాలు పదమూడు చెపుతున్నాడు. 1. గొప్పలు చెప్పేవాడు 2. చెడ్డకోరికలు కలవాడు. 3. దురభిమాని, 4. కోపి, 5. చపలుడు, 6. సమర్థుడై రక్షించనివాడు. వీరు ఆపత్సమయాల్లో కూడా పాపకార్యాలు చేస్తారు. (18)

1. స్త్రీ సంగమమే పరమార్థం అనుకొనేవాడు, 2. అతిగర్వి, 3. దానం చేశాక బాధపడేవాడు, 4. పిసినారి, 5. బలవంతంగా పన్నులు లాక్కునేవడు, 6. పాపంచేసి గొప్పగా చెప్పుకొనేవాడు. 7. పతివ్రతాస్త్రీలను ద్వేషించేవాడు - ఈ ఏడుగురు క్రూరులు. పూర్వశ్లోకంలోని ఆరుగురు ఈ శ్లోకంలోని ఏడుగురు మొత్తం పదమూడు. (19)

అవః ఇక గుణాలు, 12 ఇవి. 1. ధర్మం, 2. సత్యం, 3. దమం, 4. తపస్సు, 5. మాత్సర్యం లేకుండటం, 6. లజ్జ, 7. సహనం, 8. అసూయ లేకపోవడం, 9. యజ్ఞం, 10. దానం, 11. ధైర్యం, 12. వేదజ్ఞానం.ఇవి బ్రహ్మజ్ఞానం పొందేవాని గుణాలు. (20)

ఈ పన్నెండు గుణాలు కలవాడు ఈ భూమినంతటినీ పరిపాలింపగలడు. ఇందులో కనీసం ఒకటో, రెండో, మూడో ఉన్న వాడు కూడా సంపన్నుడే అని తెలుసుకోవాలి. (21)

దమం, త్యాగం, పొరబడకపోవటం అనేగుణాల్లో ముక్తి ఉంది. ఇవి సత్యప్రధానంగా లభిస్తాయని బ్రహ్మజ్ఞానులు చెపుతారు. (22)

అవః ఈ దమం 18 దోషాలు లేనప్పుడే 18 గుణాలు కలదగును, అని చెపుతున్నాడు. ఆ 18 దోషాలు ఇవి. 1. వేదవిహితకర్మలపట్ల, ఉపవాసాదికములపట్ల వ్యతిరేకంగా ప్రవర్తించడం 2. అసత్యం 3. అసూయ 4. కామం 5. అర్థం 6. వాంఛ 7. క్రోధం 8. శోకం 9. అతివాంఛ 10. లోభం 11. చాడీలు చెప్పడం, 12. మాత్సర్యం 13. ఇతరులను పీడించడం 14. దుఃఖం 15. సత్కార్యప్రీతి లేకపోవడం 16. కర్తవ్యం మరచిపోవడం 17. పరనింద 18. తాను గొప్పవాడననుకోవడం. ఈ 18 దోషాలు లేనివాడే దాంతుడు(అనగా దమగుణం కలవాడు) (23-25)

ఈ 18 దోషాలు కలిగి ఉండటమే మదం. త్యాగం ఆరు రకాలు - దాని వ్యతిరేకగుణాలు ఆరు. ఆ పద్దెనిమిది ఈ ఆరూ మొత్తం ఇరవైనాలుగు మదదోషాలు. (26)

త్యాగం ఆరు విధాలు - చాలామేలు కూర్చుతుంది త్యాగం. అందులో మూడవ గుణం దుష్కరం. ఆ మూడవ గుణం ఆచరిస్తే భేదభావం పోతుంది. దుఃఖం తరిస్తాడు. (27)

ఆరు రకాల త్యాగం చాలామేలైనది. 1. సంపద కలిగి కూడా పొంగి పోకుండా ఉండటం 2. నిత్యవైరాగ్యభావంతో ఇష్టం, పూర్తం అనే సత్కర్మ లాచరించడం, 3. నిత్యవైరాగ్యభావంతో కోరికలు విడిచిపెట్టడం, ఇది మూడవది, దీన్ని గొప్పగా చెప్పుకోరాదు. (28,29)

నిష్కామత్వం అనేది విషయాలను పూర్తిగా వదలినపుడే కలుగుతుంది. అంతేకాని పూర్తిగా అనుభవించేసినంత మాత్రాన కలుగదు. (30)

సర్వ సద్గుణాలూ, సంపదలూ కలవానికి కూడా ఒక్కొక్కపుడు కార్యాలు సిద్ధించవు. అపుడు దుఃఖ పడరాదు. దానితో కుంగిపోరాదు. (31)

అప్రియం కలిగినా ఎన్నడూ వ్యథ చెందకూడదు. ఇష్టులయిన భార్యాపుత్రులను కూడా యాచింప కూడదు. (32)

తగినవాడైతన్ను అడిగినవానికి ఇవ్వడం శుభంకరమవుతుంది. ఇటువంటి గుణాలలో పొరబడరాదు. దీన్ని అప్రమాదం అంటారు. (33)

ప్రమాదానికి(అశ్రద్ధ) ఎనిమిది దోషాలున్నాయి. వానిని విడిచిపెట్టాలి. అయిదు ఇంద్రియాల వల్ల అయిదు, మనసు వల్ల ఒకటి. ఇప్పటికే వచ్చినది ఒకటి ఇకముందు రాబోయేది ఒకటి ఇలా మొత్తం ఎనిమిది. వీనిని విడిచిపెడితే వాడు సుఖం పొందుతాడు. (36)

అవః 22వ శ్లోకంలో దమ, త్యాగ, అప్రమాదాలు సత్యమూలాలని చెప్పాడు. దాని వివరణ ఇది.

రాజా! సత్యం మీద మనసు పెట్టు. సత్యంలోనే లోకాలు నిలుస్తున్నాయి. దమ, త్యాగ, అప్రమాదాలు సత్య ముఖాలని అందుకే అన్నారు. సత్యంలోనే మోక్షం ఉంది. (37)

దోషాలు వదలి తపోవ్రతాన్ని ఆచరించాలి. ఇది విధి చేసిన నియమం. సజ్జనులకు సత్యమే వ్రతం. (38)

ఈ దోషాలు విడిచి, ఈ గుణాలతో కూడి చేసిన వాని తపస్సే సమృద్ధమై కైవల్యం చేకూరుతుంది. (39)

రాజా! నీ వడిగిన దాన్ని నీకు సంక్షేపంగా చెప్పాను. ఇది పాపం హరించి పుణ్యం కలిగిస్తుంది. అంతేకాదు. జనన మరణాలు, ముసలితనమూ లేకుండా చేస్తుంది. (40)

అపుడు ధృతరాష్ట్రుడు ఇలా ప్రశ్నించాడు. ఇతిహాస పురాణాలతో కలసిన నాలుగు వేదాలూ చెప్పే పరబ్రహ్మం అంటే జగత్తే అని కొందరంటారు. అసలు కొందరు నాలుగు వేదాలంటారు. మరికొందరు మూడువేదాలు అంటారు. (41)

కొందరు ద్వివేదులు. మరికొందరు ఏకవేదులు. అసలు ఋక్కు అనేదే లేదనే వారు కొందరు. వీరిలో ఎవరు బ్రహ్మవేత్త అని నేను భావించాలి? (42)

సనత్సుజాతుడు ఇలా చెప్పాడు. రాజా! తెలుసుకోవలసినది ఒకటే. అది సత్యమయిన బ్రహ్మము. ఒక్క సత్యం కోసం ఎన్నో వేదాలు తయారయ్యాయి. సత్యము నందు నిలిచే వాడొకడే. బ్రహ్మమును పొందడం కష్టం అని భావం. (43)

ఇలా పరబ్రహ్మస్వరూపం తెలియకుండానే నేను తెలివిగల వాడ ననుకొంటాడు. మానవుడు(బాహ్యసుఖ) లోభంతో దానం, అధ్యయనం, యజ్ఞం ఆచరిస్తున్నాడు మానవుడు. (44)

సత్యంనుండి జారిపోతున్న వారికి(ఊహలు) సంకల్పాలు కూడా అటువంటివే(జారుపాటు ఊహలే) కలుగుతాయి. (45)

ఒకనికి మనసు చేతనే యజ్ఞం ఏర్పడుతుంది. మరొకనికి వాక్కు చేత. ఇంకొకనికి కర్మచేత యజ్ఞం సిద్ధిస్తుంది. సంకల్ప సిద్ధుడయిన పురుషుడు సంకల్పాలను పొందుతాడు. (46)

పరబ్రహ్మం మీద ఈ సంకల్పం దృఢంగా నిశ్చలంగా నిలవదు. దానికోసం దీక్ష. వ్రతమూ పూనాలి. (దీక్ష వ్రతాదేశే అని ధాతువు. ఆ ధాతువునుండి దీక్ష ఏర్పడింది.) అందుచేత సన్మార్గులకు సత్యమే శ్రేష్ఠం. (47)

జ్ఞానఫలం ప్రత్యక్షంగా కలుగుతుంది. తపఃఫలం పరోక్షంగా కలుగుతుంది. ఎక్కువగా వేదాలు చదవడం మాత్రమే చేసే ద్విజుడు 'బహుపాఠి' అనబడతాడు కాని జ్ఞానికాడు. (48)

రాజా! కేవలం వేదాలు వల్లించి నంత మాత్రాన ద్విజుడని అనుకోకు. సత్యం నుండి తొలగని వాడే బ్రాహ్మణుడని తెలుసుకో. (49)

రాజా! అథర్వమహర్షి పూర్వం వేదాలు కీర్తించాడు. తరువాత ఋషులసముదాయం గానం చేశారు. పఠించి అర్థం తెలిసినంతమాత్రాన వారిని ఛందోవేత్తలనలేము. వేద వేద్యమయిన పరమాత్మ యొక్క తత్త్వం తెలిస్తేనే వేదం తెలిసినట్లు - వారే వేదవేత్తలు. (50)

మానవోత్తమా! పరమాత్మ విషయంలో వేదాలు స్వతంత్రంగా ప్రవరిస్తాయి అందువలన కేవలం వేదంవల్లనే ఆత్మ తత్త్వాన్ని పొందరనేదీ లేదు. (51)

వేదరహస్యం అందరికీ తెలియదు. వేదాలతత్త్వం ఒకానొకనికి తెలుస్తుంది. కేవలం వేదాలు వల్లించితే తత్త్వం తెలిసినట్లుకాదు. సత్యమెరిగిన వారికే పరతత్త్వం తెలుస్తుంది. (52)

మనస్సు మొదలయినవి మనం తెలుసుకోవలసివే కాని అవి వేటిని తెలుసుకోలేవు. అనగా వేద్యములు. మనసుతో ఆత్మను ఎవరూ తెలసుకోలేరు. ఆత్మకంటె ఇతరమయిన జగత్తూ వారికి తెలియదు. కేవలం ఆత్మ నెరిగిన వారికే తద్భిన్నమయినదీ తెలుస్తుంది. అనాత్మను మాత్రమే తెలుసుకొన్నవారికి పరతత్త్వం తెలియదు. (53)

ప్రమాణాలన్నీ తెలిసినది చిదాత్మ - దానికే పరతత్త్వం తెలుస్తుంది. ఆ చిదాత్మను ప్రమాణాలు తెలుసుకోలేవు. అయినా ఒకమార్గం ఉంది. వేద రహస్యాలు తెలిసి, అంతః కరణసుద్ధితో బ్రహ్మజ్ఞానులు మాత్రం తెలుసుకుంటారు. అదికూడా ఆ వేదవాక్యంతోనే. (54)

చంద్రరేఖను చూడటానికి చెట్టుకొమ్మ సూచక మవుతుంది. (అనగా చెట్టుకొమ్మను ముంచుచూచి దాని ప్రక్కనే ఉంది చంద్రరేఖ చూడమంటారు. అపుడు చంద్రరేఖకు చెట్టుకొమ్మ సూచకమంటారు) అలాగే వేదాలు పరమాత్మ విషయంలో సూచకములవుతాయి. (55)

సందేహాలు నశించి, ఇతరుల సందేహాలు తీర్చగలవాడు, వ్యాఖ్యానం చేయగల నిపుణుడై, వివేకం కలవాడు బ్రహ్మవేత్త అని నేను భావిస్తాను. (56)

ఆ పరమాత్మకోసం తూర్పు, దక్షిణం, మూలలకు వెళ్లవలసిన పనిలేదు. ప్రక్కలకూ వెదకవలసినపనిలేదు. అతడు అంతటా ఉన్నవాడు. (57)

చూడాలని తపనతో వెదకితే పరమాత్మను వ్యతిరేక ప్రదేశాల్లో చూడాలి. వేదాల్లో పట్టుబడని ఆ పరమాత్మను తపస్సు చూస్తుంది. (అనగా తపస్వి చూడగలుగుతాడు). (58)

శరీరాన్ని, వాక్కును, మనస్సును పని చేయనీయకుండా కూర్చుని హృదయంలో ప్రసిద్ధుడయిన ఆ పరబ్రహ్మను చేరాలి. (59)

మౌనంతో మానవుడు ముని కాలేడు. అడవిలో ఉన్నంతమాత్రాన ముని కాడు. ఆత్మలక్షణం తెలిసినవాడే మునిశ్రేష్ఠు డనిపించుకొంటాడు. (60)

సర్వార్థాలను విడమరిచి చెప్పడం వల్ల బ్రహ్మజ్ఞానికి వైయాకరణుడని కూడ పేరు. మూల కారణమయిన పరబ్రహ్మను పొంది అతడు సర్వమునూ వ్యాకరిస్తున్నాడు. (61)

లోకాలన్నీ తిరిగి చూడగలిగిన మానవుని సర్వదర్శి అంటారు. అలాగే సత్యమందే నిలిచి బ్రహ్మజ్ఞానం పొందిన విద్వాంసుడు సర్వజ్ఞుడవుతాడు. (62)

రాజా! ధర్మాదులలో నిలిచిన వాడూ, వేదాలను క్రమంగా అధ్యయనం చేసిన వాడూ పరమాత్మ దర్శనం చేయగలుగుతారు. నేను నిశ్చయించుకొన్న ఈ అంశాన్ని నీకు తెలియజేస్తున్నాను.(63)

ఇది శ్రీ మహాభారతమున ఉద్యోగ పర్వమున సనత్సుజాత పర్వమను ఉపపర్వమున

సనత్సుజాత వాక్యమను నలువది మూడవ అధ్యాయము. (43)