యుధిష్ఠిరుడు అడుగుతున్నాడు - "దేవా! రామాదుల యొక్క జనన వృత్తాంతం విడివిడిగా చెప్పారు. వారు అడవికి వెళ్లడానికి గల కారణాన్ని తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నాను" చెప్పండి. వీరులు, సోదరులు అయిన ఆ దశరథ పుత్రులు రామలక్ష్మణులు, యశస్విని అయిన సీత వనానికి ఎందుకు బయలుదేరారు? (1,2)

రాజా! దశరథుడు సత్కర్మ నిరతుడు, ధర్మపరాయణుడు, ఎల్లప్పుడూ వృద్ధులను సేవిస్తూ ఉండేవాడు. పుత్రులు కలిగినందుకు అతడు ఎంతో సంతోషించాడు. (3)

రాజా! మహా తేజస్వులయిన అతనియొక్క ఆ పుత్రులు దినదినాభివృద్ధి చెందారు. బ్రహ్మచర్యవ్రతులై వారు వేదాలలో ధనుర్వేదరహస్యములలో పారంగతులయ్యారు. వారికి వివాహం కాగానే దశరథుడు మిక్కిలి సంతోషించాడు. సుఖంగా ఉన్నాడు. (4,5)

వారిలో జ్యేష్ఠుడయిన రాముడు ప్రజలను రంజింపజేశాడు. తన మనోహరరూపంతో బుద్ధిమంతుడయిన అతడు తండ్రి హృదయానికి ఆనందం కలిగించేవాడయ్యాడు. (6)

భారతా! బుద్ధిశాలి అయిన ఆ దశరథమహారాజు తనకు వయసుపై బడిందని తలచి రామునికి యువరాజ్యాభిషేకం చేయడానికి ధర్మజ్ఞులైన పురోహితులతో, మంత్రులతో ఆలోచించాడు. (7 1/2)

ఆ మంత్రిసత్తములందరూ సమయోచితమైన ఆ ప్రస్తావనను ఆమోదించారు. శ్రీరామచంద్రుడు కొద్దిగా ఎరుపైన కన్నులు కలవాడు. ఆజానుబాహుడు, మదగజం వలె ఠీవిగా నడిచేవాడు. శంఖం వంటి మెడ, విశాల వక్షః స్థలం, నల్లని గిరజాల జుట్టు, సౌందర్యంతో ప్రకాశించే శరీరమూ కలిగి ఉండేవాడు. యుద్ధంలో ఇంద్రునకు తక్కువ కాని వీరుడు, సర్వధర్మ పారగుడు, బుద్ధికి బృహస్పతివంటివాడు. అందరినీ అలరించే స్వభావం కలవాడు. సర్వవిద్యా విశారదుడు, జితేంద్రియుడు. శత్రువులకు కూడా కన్నులపండువైనవాడు. దుర్జనులను నియంత్రించ కలిగేవాడు. ధర్మచరితులను రక్షించేవాడు, ధైర్యవంతుడు, అనాధృష్యుడు, విజయశీలి, పరాజయమెరుగనివాడు, కురునందనా! కౌసల్యకు ఆనందం పెంపొందించే ఆ పుత్రుని చూచి దశరథమహారాజు మిక్కిలి సంతోషించాడు. (8-13)

రాజా! నీకు మేలగుగాక! మహాతేజస్వి, పరాక్రమశాలి అయిన దశరథుడు రాముని గుణాలను తలచుకొంటూ మురిసిపోతూ పురోహితునితో "బ్రహ్మజ్ఞా! ఈరోజు పుష్యమీ నక్షత్రం. రాత్రి వేళ మిక్కిలి పవిత్రమైన యోగం కలుగబోతోంది. మీరు సంభారాలన్నీ సమకూర్చండి. నా రామునికి కూడా ఈ వార్త తెలియచేయండి" అన్నాడు. (14,15)

రాజు యొక్క ఈ మాటలు విని మంథర తగిన సమయం చూసుకొని కైకేయిని సమీపించి ఇలా అంది. (16)

కైకేయీ! ఈ రోజు రాజు నీకు గొప్ప దౌర్భాగ్యమైన విషయాన్ని వెల్లడించాడు. అంతకంటె భయంకరంగా బుసకొట్టే విషసర్పం నిన్ను కాటువేయడం మంచిది. (17)

పుత్రునికి పట్టాభిషేకం జరుగబోతున్న కౌసల్యయే అదృష్టవంతురాలు సుమా! రాజ్యార్హత లేని కొడుకు గల నీకు సౌభాగ్యం ఎక్కడిది"? (18)

ఆ మాట విని ఆమె సర్వాభరణ భూషితురాలై, అత్యంత సుందరమైన రూపం దాల్చి ఏకాంతంలో భర్తను సమీపించింది, అందంగా నవ్వగల ఆమె ప్రేమ ఉట్టిపడేలా నవ్వుతున్నట్లుగా తీయగా ఇలా అంది. (19,20)

"ఆడినమాట తప్పని రాజా! నీవు పూర్వం నాకోరికను ఒకదానిని తీరుస్తానన్నావు. అది ఇప్పుడు నెరవేర్చు. అందువలన నీవు ఆ సంకటాన్నుండి విముక్తుడవు కాగలవు." (21)

రాజు అన్నాడు - "ప్రియా! నీకు వరం ఇస్తున్నాను. నీకు ఇష్టమైనది తీసుకో. ఇప్పుడు బంధింపతగని వానిని ఎవరినైనా బంధించాలా? లేక బంధింపతగిన వానిని విడిచిపెట్టాలా? ఎవరికైనా ధనం ఇవ్వనా? లేక ఎవరి ధనమైనా అపహరించాలా? బ్రాహ్మణుల సొమ్ము కాక ఇక్కడగాని, మరొకచోటగాని నాకున ధనమంతా నీదే. (22,23)

ఈ భూమండలంలో రాజరాజును నేను. చతుర్వర్ణాల వారిని రక్షిస్తున్నాను. కల్యాణీ! నీకు ఇష్టమైన కోరిక ఏమిటో చెప్పు. ఆలస్యం చేయకు. (24)

అతని మాటను విని ఆమె రాజును మాటకు కట్టుబడేలా చేసి తన బలం గుర్తెరిగి, తరువాత అతనితో ఇలా అంది. (25)

"మీరు రాముని కోసం ఏర్పాటు చేసిన అభిషేకసంభారాలన్నీ భరతునికి దక్కాలి. రాఘవుడు అడవికి వెళ్లాలి". (21)

భరతశ్రేష్ఠా! అప్రియమైన దారుణమైన పరిణామం కల ఆమాటను విని రాజు దుఃఖార్తుడై ఏమీ మాటలాడలేకపోయాడు. (27)

తండ్రిమాట ఇచ్చాడని తెలుసుకొని పరాక్రమవంతుడు ధర్మాత్ముడు అయిన రాముడు రాజు సత్యవాక్కు కావాలని (ఆడిన మాట తప్పరాదని) అడవికి బయల్దేరాడు. (28)

లక్ష్మీయుతుడు ధనుర్ధారి అయిన లక్ష్మణుడు; విదేహరాజు కూతురు, జనకాత్మజ అయిన సీతాదేవి కూడా అతనిని అనుసరించారు. (29)

రాముడు అడవికి వెళ్లగా, దశరథమహారాజు కాలపర్యాయ ధర్మం చేత (రాముని వియోగంతో) దేహత్యాగం చేశాడు. (30)

రాముడు అడవికి వెళ్లడం, దశరథుడు ఆ రీతిగా మరణించడం చూసిన కైకేయీదేవి భరతుని పిలిపించి ఇలా అంది. (31)

"దశరథుడు స్వర్గలోకానికి వెళ్లాడు. రామలక్ష్మణులు అడవిలో ఉన్నారు. విశాలము క్షేమకరము కంటకరహితమూ అయిన ఈ రాజ్యాన్ని నీవు గ్రహించు." (32)

ధర్మాత్ముడైన ఆ భరతుడు - "కులకళంకినీ! తల్లీ! ధనలోభం చేత అయ్యో నీవు ఎంత క్రూరకృత్యం చేశావు? భర్తను చంపి, ఈ వంశాన్ని నశింపచేసి, అప్రతిష్ఠను నానెత్తిన రుద్ది నీవు నీ మనోరథాన్ని నెరవేర్చుకున్నావు." అని పలికి వెక్కి వెక్కి ఏడ్చాడు. (33,34)

మంత్రులందరి సన్నిధిలో, ప్రజల ఎదుట తన నిజాయితినీ నిరూపించుకొని, అనంతరం సోదరుని తిరిగి తీసుకురావాలనే కోరికతో రాముని మార్గాన్ని అనుసరించాడు. (35)

వసిష్ఠవామదేవులతో, ఇతర విప్రులతో, వేలకొద్దీపౌర జానపదులతో కలిసి రాముని తీసుకొని రావాలనే కాంక్షతో... (37)

చిత్రకూట పర్వతంపై లక్ష్మణునితో కలిసి, ధనుర్ధరుడై, తాపసవేషాన్ని తాల్చి ఉన్న రాముని భరతుడు చూశాడు. (38)

అంతట శ్రీరాముడు "వెళ్లు నాయనా! ప్రజలను రక్షించు. నేను తండ్రి మాటను రక్షిస్తాను" అన్నాడు.

పితృవాక్యపరిపాలకుడైన రాముడు అతనిని వెనక్కి పంపగా అతడు అతని పాదుకలను ముందుంచుకొని నందిగ్రామంలో ఉంటూ రాజ్యం చేశాడు. (39)

రాముడు పౌరజానపదులు తిరిగిరావచ్చని ఆశంకించి మహారణ్యంలోని శరభంగాశ్రమాన్ని చేరుకున్నాడు. (40)

శరభంగమహామునిని సత్కరించి దండకారణ్యాన్ని చేరుకొన్నాడు. అక్కడ రమణీయమైన గోదావరీనదీ తీరంలో నివసించాడు. (41)

అక్కడ నివసిస్తున్న రామునికి శూర్పణఖకారణంగా జనస్థాన నివాసి అయిన ఖరునితో గొప్పవైరం తటస్థించింది. (42)

ధర్మవత్సలుడైన రాఘవుడు మునులను రక్షించడానికి భూమిపై పద్నాలుగు వేలమంది రాక్షసులను సంహరించాడు. గొప్ప బలవంతులైన ఖరదూషణులనే రాక్షసులను సంహరించి బుద్ధిశాలి అయిన ఆ రాముడు తిరిగి ఆ ప్రాంతాన్ని క్షేమకరమైన ధర్మారణ్యంగా చేశాడు. (43,44)

ఆ రాక్షసులందరూ చనిపోగా, ముక్కు, పెదవులు కోసివేయబడిన శూర్పణఖ తిరిగి తన సోదరుని ఇంటికి లంకకు వెళ్లింది. (45)

అక్కడ రావణుని సమీపించి ఆ రాక్షసి దుఃఖంతో ఒళ్లు తెలియక, ఎండిపోయిన రక్తపు చారికలున్న ముఖంతో అన్నగారిపాదాలపై వాలిపోయింది. (46)

ఆ రీతిగా వికృతరూపంతో ఉన్న ఆమెను చూసి రావణుడు కోపంతో ఒళ్లు తెలియక, క్రుద్ధుడై పళ్లు పటపట కొరుకుతూ ఆసనం నుండి ఒక్క ఉదుటున లేచాడు. (47)

తన మంత్రులందరినీ విడిచి, ఏకాంతంలో అతడు ఆమెతో "అమ్మాయీ! నన్ను కూడా లెక్కించక, అవమానించి ఎవరు నిన్ను ఇలా చేసినది?" (48)

శరీరమంతటా తీక్ష్ణమైన శూలాన్ని గుచ్చుకోవాలనుకుంటున్న వాడెవడు? నెత్తిన నిప్పు పెట్టుకొని నిశ్చింతగా సుఖంగా నిద్రించాలనుకుంటున్న వాడెవడు? (49)

మహాభయంకరమైన విషసర్పాన్ని కాలితో తొక్కుతున్నదెవరు? జూలుతో ఉన్న సింహం నోటిలోని కోరలను స్పృశించి నిశ్చింతగా ఉన్నవాడెవడు?" (50)

అని ఈ రీతిగా పలుకుతున్న రావణుని కన్నులు, ముక్కు, చెవుల నుండి రాత్రిపూట మండుతున్న చెట్టుయొక్క రంధ్రాల నుండి అగ్నిజ్వాలలు వెలువడినట్లుగా విస్ఫులింగాలు వెలికి వచ్చాయి. (51)

అంతట అతని సోదరి శూర్పణఖ, రాముని పరాక్రమాన్ని, ఖరదూషణ సహితంగా రాక్షసుల మరణాన్ని - అంతా అతనికి వర్ణించి చెప్పింది. (52)

అది విన్నాక రావణుడు తాను చేయవలసినది నిర్ణయించుకొని చెల్లెలిని ఓదార్చి, నగరానికి రక్షణ ఏర్పాటు చేసి ఆకాశమార్గాన సాగిపోయాడు. (53)

త్రికూటాన్ని, కాలపర్వతాన్ని దాటి, మొసళ్లతో, లోతైన నీటితో నిండి ఉన్న మహాసాగరాన్ని చూశాడు. (54)

దానిని కూడా పైనుండే దాటి దశాననుడు పరమాత్మ, శూలపాణి అయిన శివునికి ప్రీతికరమైన, అవిచలమైన గోకర్ణక్షేత్రాన్ని చేరుకున్నాడు. (55)

పూర్వమే రాముని వలన భయంతో మునివృత్తిని ఆశ్రయించిన, తన పూర్వపుమంత్రి అయిన మారీచుని దశాననుడు అక్కడ కలుసుకున్నాడు. (56)

ఇది శ్రీమహాభారతమున రామోపాఖ్యానపర్వమను ఉపపర్వమున రాముడు అడవికి వెళ్లుట అను రెండువందల డెబ్బది ఏడవ అధ్యాయము. (277)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 1/2 శ్లోకం కలుపుకొని మొత్తం 56 1/2 శ్లోకాలు)