ధృతరాష్ట్రుడిట్లన్నాడు. కలిమిలేముల విషయంలో మానవుడు స్వతంత్రుడు కాడు. త్రాటిలో లాగబడే కొయ్య బొమ్మలాంటివాడు. బ్రహ్మ దానిని దైవానికి వశం చేశాడు. అందుచేత నీవు చెపుతూ ఉండు. నేను వింటూ ఉంటాను. (1)

విదురుడిలా చెపుతున్నాడు. సమయానికి తగని మాట బృహస్పతి మాట్లాడినా అతడు బుద్ధిహీను డని పించుకొంటాడు. అవమానం పొందుతాడు. (2)

ఒకడు దానం చేసి ప్రియుడవుతాడు. మరొకడు ప్రియంగా మాట్లాడి ప్రియుడవుతాడు. ఇంకొకడు మంత్రబలంచేతకాని మూలబలంచేతకాని ప్రియు డవుతాడు. కాని సహజంగా ప్రియమైనవాడు ఎపుడూ ప్రియుడే. (3)

మానవుడు ఎవరి నయినా ద్వేషిస్తే వానిలోని నేర్పరితనంకాని, తెలివితేటలు కాని, పాండిత్యం కాని పరిగణించడు. ప్రియునిలో అన్నీ మంచిపనులే కనిపిస్తాయి. శత్రువులలో అన్నీ పాపపు పనులు గానే గోచరిస్తాయి. (4)

రాజా! దుర్యోధనుడు పుట్టినపుడే చెప్పాను. "వీడిని ఒక్కడినీ విడిచిపెట్టు - వీడిని వదిలితే వందమంది పుత్రులు వృద్ధి చెందుతారు. వీడిని ఒక్కడినీ వదలకపోతే వందమంది పుత్రులూ నశిస్తారు" అని. (5)

తరువాతి కాలంలో నశించి పోయే వృద్ధిని ఎక్కువగా భావించరాదు. అనంతర కాలంలో వృద్ధిని పొందే(ప్రస్తుత) తరుగుదలను కూడ ఎక్కువగా భావించాలి. (6)

మహారాజా! తరువాత వృద్ధి కలిగించే క్షయం క్షయం (క్రింద లెక్క) కాదు. కొద్దిగా వృద్ధిచెంది తరువాత మిక్కిలి నశింపజేసేదే క్షయ మనిపించుకొంటుంది. (7)

కొందరు సద్గుణాలతోనే సంపన్నులు, మరికొందరు ధనంతోనే సంపన్నులు - అందుచేత మహారాజా! ధనసంపన్నులై గుణహీనులయిన వారిని విడిచిపెట్టు. (8)

ధృతరాష్ట్రుడిట్లన్నాడు. నీవు విద్వాంసు లంగీకరించేటట్లు భవిష్యత్తులో మేలు చేసే వానినే చెపుతున్నావు. కాని నేను కొడుకును విడవలేను. ధర్మం ఎటు ఉంటుందో జయమూ అటే ఉంటుంది. (9)

విదురు డిట్లన్నాడు. మిక్కిలి సద్గుణాలు, వినయమూ కలిగినవాడు ప్రాణులకు కలిగే కొద్దిపాటి కష్టాన్ని కూడా ఉపేక్షింపడు. (10)

కొంతమంది పరులపై సతతమూ అపనిందలు వేస్తూ, దుఃఖం కలిగిస్తూ, పరస్పర విరోధాలు పెట్టటానికి ప్రయత్నిస్తూ ఉంటారు. వారిని చూస్తేనే పాపం కలుగుతుంది. వారి నుండి ధనం తీసుకున్నా చాలా పాపం. వారికి ధనమివ్వటం చాలా భయం కలిగిస్తుంది. భయంకరమయినది. (11,12)

విరోధాలు, పెట్టేవారు, స్వార్థపరులు, సిగ్గులేనివారు, మూర్ఖులు, పాపపు పనులు చేసేవారు వీరితో సహవాసం విడిచి పెట్టాలి. (వీరితో కలిసి ఉండరాదు). (13)

మహాపాపాలు చేసే వారిని, వారితో సంబంధం కలవారిని విసర్జించాలి. స్నేహం తొలగిపోతే నీచునికి ప్రీతి నశించి పోతుంది. అంతే కాదు స్నేహఫలమ్Y, స్నేహ సుకమూ కూడా నశించి పోతాయి. (14 1/2)

నీచుడు అపనిందలు వేసేందుకు ప్రయత్నిస్తాడు. మన వినాశానికి ప్రయత్నిస్తాడు. మోహంతో స్వల్పమయిన అపకారంతో శాంతించడు. (15 1/2)

క్రూరులై, ఎదగని మనసులు కల నీచులతో స్నేహాన్ని తెలివైనవాడు బుద్ధితో ఆలోచించి దూరంగా వదలాలి. (16 1/2)

దరిద్రుడు, దీనుడు, రోగాతురుడు అయిన జ్ఞాతిపట్ల అనుగ్రహం చూపేవాడు పుత్రవృద్ధినీ, పశువృద్ధినీ పొంది అనంతమయిన శ్రేయస్సునుకూడా పొందుతాడు. (17 1/2)

తనమేలు కోరేవాడు జ్ఞాతులనూ, కులాన్నీ వృద్ధిపొందించుకోవాలి. అందుచేత మహారాజా! ఆ పని చక్కగా చెయ్యి. (18 1/2)

రాజా! జ్ఞాతులను సత్కరించేవానికి శ్రేయస్సు కలుగుతుంది. (19)

రాజా! జ్ఞాతులు గుణహీనులయినా రక్షింప దగిన వారే. సద్గుణవంతులై నీ అనుగ్రహం కోరే(పాండవుల) వారి మాట వేరుగా చెప్పాలా? (20)

రాజా! వీరు లయిన పాండవులపై అనుగ్రహం చూపించు. వారి జీవనానికి కొన్ని పల్లె లయినా ఇయ్యి. (21)

మహారాజా! ఇలా నీకు లోకంలో కీర్తి కలుగుతుంది. పెద్దవాడవయిన నీవు నీ కొడుకులను శాసించాలి. (22)

నేను కూడా నీకు హితమే చెప్పాలి. నేను నీకు శ్రేయోభిలాషి నని తెలుసుకో - శుభం కోరేవాడు జ్ఞాతులతో విరోధం పెట్టుకోరాదు. మహారాజా! సుఖాలు జ్ఞాతులతో కలసి అనుభవించాలి. (23)

కలిసి భోజనం చేయడం, కలిసి సంభాషించు కోవడం, కలిసి ప్రీతిగా పనులు చేసుకోవడం ఇవి జ్ఞాతులు చేయదగినవి. అంతేకాని ఎన్నడూ విరోధపడరాదు. (24)

జ్ఞాతులు తరింపజేస్తారు. ముంచేస్తారు కూడ. మంచి జ్ఞాతులు కష్టాలు తరింపజేస్తారు. దుర్మార్గం కల జ్ఞాతులు ముంచేస్తారు. (25)

రాజా! పాండవుల పట్ల మంచిగా ఉండు. వారితో కలసి ఉంటే శత్రువులు నిన్ను తిరస్కరించలేరు. ఎదిరించలేరు. (26)

విషం పూసిన బాణంతో కొట్టబడిన మృగంలాగా శ్రీమంతుడయిన జ్ఞాతితో మరో జ్ఞాతి చితికి పోతే ఆ పాపం ఆ శ్రీమంతుడు పొందుతాడు. (27)

రాజా! పాండవులలో నీ కొడుకులో చనిపోయాక నీకు తాపం కలుగుతుంది. దాన్ని ఆలోచించు. (28)

నీవు చేసిన పనివల్ల నీవు మంచాన పడి పరితపించకూడదు. ముందుగానే ఆలోచించి ఆపని మానుకోవాలి. జీవితం శాశ్వతం కాదు గదా! (29)

శుక్రాచార్యుడు తప్ప ఇంకెవరూ తప్పు చేయరని ఎక్కడా లేదు. అందరమూ ఎపుడో ఒకప్పుడు తప్పు చేస్తాం. కాని మిగిలిన పనిని గురించి మంచి చెడు విచారణ మాత్రం తెలివైన వారే చేస్తారు. (పొరపాటు పడినా తరువాత సరిదిద్దుకుంటారు). (30)

దుర్యోధనుడు పాండవులకు పూర్వంచేసిన అపకారం కులంలో పెద్దవయిన నీవు సరిదిద్ది ఉపకారం చెయ్యాలి. (31)

పాండవులను నీవు రాజ్యపదవిలో ప్రతిష్ఠిస్తే పాపరహితుడ వవుతావు. బుద్ధిమంతులు అపుడు నిన్ను పూజిస్తారు. (32)

పాండవులను నీవు రాజ్యపదవిలో ప్రతిష్ఠిస్తే పాపరహితుడ వవుతావు. బుద్ధిమంతులు అపుడు నిన్ను పూజిస్తారు. (32)

ధీరుల మంచి మాటలను ఫలితం దృష్టితో ఆలోచించి కార్యం నిశ్చయించేవాడు చాలాకాలం మంచిపేరు పొందుతాడు. (33)

నిపుణులుపదేశించిన జ్ఞానం కూడా ఒక్కొక్కప్పుడు పనికిరాదు. నేర్పరులు చెప్పినది తనకు తెలియకపోయినా, తెలిసినా సరిగా ఆచరించకపోయినా ఆ జ్ఞానం నిష్పలమే అవుతుంది. (34)

దుష్ఫలితాన్ని ఇచ్చే పాపకర్మను ఆరంభించని వాడు వృద్ధిలోకి వస్తాడు. పాపాన్ని చేసి మంచి చెడులు విమర్శించు కోకుండా మళ్లీ మళ్లీ చేసే దుష్టబుద్ధి కలవాడు అగాథమయిన బురదలో కూరుకుపోతాడు. (35)

మంత్రభేదం (రహస్యమ్ బయటపడటం) కలగటానికి ఆరు ద్వారాలున్నాయి. నిత్యమూ అర్థవృద్ధిని కాంక్షించేవాడు. వీటిని దరిచేరనీయ రాదు. 1. మదం, 2. పగటి కలలుకనడం, 3. విజ్ఞానం లేకపోవడం 4. బయటపడే తన ముఖకవళికలు 5. దుష్టమంత్రుల మీది నమ్మకం 6. నేర్పు లేని దూత - ఈ ఆరూ రహస్యం బయటపడే ద్వారాలు. (36,37)

ఈ ఆరు ద్వారాలూ సతతమూ తెలిసికొని మూసివేసి ధర్మార్థ కామాలు నిర్వహించే వాడు శత్రువులను అణగద్రొక్కుతాడు. (38)

శాస్త్ర మయినా తెలియాలి. లేదా పెద్దలను సేవించి అయినా తెలుసుకోవాలి. ఈ రెండూ లేకుండా బృహస్పతి లాంటి తెలివిగల వారు కూడా ధర్మార్థాలు తెలుసుకోలేరు. (39)

సముద్రంలో పడినది నిష్ఫలం. అలాగే వినిపించు కోని వానికి చెప్పిన నిష్ఫలం. ఆత్మజ్ఞానం లేని వాని శాస్త్రజ్ఞానం నిష్ఫలం. అలాగే అగ్నిలో పడని హోమద్రవ్యం నిష్ఫలం. (40)

తెలివిగల మానవుడు ముందు తన బుద్ధితో కారణాలను పరీక్షించాలి. చాలాసార్లు అనుభవంతో నిశ్చయించాలి. అలా పరులవల్ల విని, తాను చూసి, బాగా తెలిసికొని అపుడు బుద్ధి మంతులతో స్నేహం చెయ్యాలి. (41)

వినయం అపకీర్తిని పోగొడుతుంది. పరాక్రమం కీడును తొలగిస్తుంది. సహనం కోపాన్ని చంపుతుంది. సదాచారం అవలక్షణాన్ని పోగొడుతుంది. (42)

భోగ్యవస్తు సామగ్రి చేతనూ, జన్మస్థానం చేతనూ, ఇంటి చేతనూ, ఆచారవ్యవహారాల చేతనూ, అన్న వస్త్రాల చేతనూ వంశాన్ని పరీక్షించాలి. (43)

దేహాభిమానం వదలుకున్నవాడే ఆశించకుండా వచ్చిన వాటిమీద ఆశ వదల లేకపోతున్నాడు. ఇక కామానురక్తుడయిన వాని విషయం చెప్పాలా? (44)

ప్రాజ్ఞులను మన్నించే విద్వాంసునీ, ధర్మప్రవర్తన కల వానినీ, చూడముచ్చటయిన వానినీ, పెక్కుమంది మిత్రులు కలవానినీ, చక్కగా ప్రియంగా మాట్లాడే వానినీ స్నేహితునీ రక్షించుకోవాలి. (45)

హద్దుమీరని వాడు, ధర్మాసక్తి కలవాడు, మృదుత్వమూ సిగ్గూ కలిగిన వాడు దుష్కులీనుడయినా నూరుగురు కులీనులకంటే మేలు. (46)

మనసుతో మనసు, రహస్యంతో రహస్యం, ప్రజ్ఞతో ప్రజ్ఞ కలిస్తే ఆ యిద్దరి మైత్రి తరగదు, క్షీణించదు. (47)

దుర్మార్గుడై, పరిపక్వం కాని ప్రజ్ఞ కల స్నేహితుని తెలివిగల వాడు విడిచిపెట్టాలి. గడ్డితో కప్పిన నూతిలాగా విడవాలి. వానితో స్నేహం నశించి పోతుంది. (48)

గర్వితులతో, మూర్ఖులతో, కోవులతో, తొందర పాటు కలవారితో, ధర్మం విడిచిన వారితో పండితుడు స్నేహం చేయరాదు. (49)

మిత్రుడెప్పుడూ కృతజ్ఞుడై ఉండాలి. ధార్మికుడు, సత్యసంధుడూ కావాలి. నీచుడు కారాదు. దృఢమైన భక్తి కలిగి, ఇంద్రియ నిగ్రహం కలిగి, హద్దు మీరని వాడు కావాలి. ఆపదల్లో విడవని వాడు కావాలి. (50)

ఇంద్రియాలను జయించడం మృత్యువును జయించడం కంటే గొప్పవిషయం. ఇంద్రియాలను ఇష్టం వచ్చినట్లు వదిలి వేయడం మంచిదికాదు. అది దేవతలకు కూడా వినాశం చేకూరుస్తుంది. (51)

అన్ని ప్రాణులపట్ల మృదుత్వం, అసూయ లేకపోవడం, సహనం, ధైర్యం, మిత్రులను అవమానించకపోవడం, ఈ అయిదూ ఆయువును వృద్ధి పరుస్తాయని పెద్దలు చెప్పారు. (52)

అన్యాయంగా లాగుకొనబడిన అర్థాన్ని చక్కని నీతితో దృఢబుద్ధితో పొందాలనుకొనడం సత్పురుషుల వ్రతం. (53)

రాబోయే అనర్థాలకు విరుగుడు తెలిసిన వాడూ, వర్తమన (ప్రస్తుత) కార్యాలలో దృఢనిశ్చయం కలవాడూ, జరిగిన పనుల్లో మిగిలిపోయినదాన్ని గుర్తించే మానవుడు ఏ ప్రయోజనాన్నీ కోల్పోడు. (54)

చేష్టలతో, మనసుతో, మాటలతో మానవుడు ఏ విషయాన్ని ఎల్లప్పుడూ సేవిస్తూ ఉంటాడో అదే మానవుని లాక్కుపోతూ ఉంటుంది. అందుచేత మానవుడు శుభాలనే త్రికరణ శుద్ధిగా చేస్తూ ఉండాలి. (55)

నిర్వేదం చెందకపోవడం సంపదకూ, లాభానికీ, శుభానికీ మూలం. ప్రయత్నం విడవని వాడు గొప్పవాడవుతాడు. అనంతమయిన సుఖం కూడా పొందుతాడు. (57)

సమర్థుడికి అన్నిచోట్ల, అన్ని వేళలా సహనం కంటె సంపత్కరం మరొకటి లేదు. అది అన్నిటి కంటే చాలా హితంకరము. (58)

అసమర్థుడు అన్ని విషయాలలోనూ సహనం వహించాలి. సమర్థుడు కూడా ధర్మం కోసం సహనం వహించాలి. అర్థానర్థాలు(లాభాలాభాలు) సమానంగా చూసుకొనే వాడికి సహనం హితంగా ఉంటుంది. (59)

ధర్మానికీ, అర్థానికీ హాని కలగని సుఖాన్ని మానవుడు ఇష్టం వచ్చినట్లు అనుభవించవచ్చు. అంతేకాని మూఢునిలా అనుభవించారు. (ధర్మార్థహాని విషయంలో మూఢుడు కారాదు). (60)

దుఃఖార్తుల దగ్గర, మత్తెక్కిన వారి దగ్గర, నాస్తికుల దగ్గర, సోమరుల దగ్గర, ఇంద్రియనిగ్రహం లేనివారి దగ్గర, ఉత్సాహ రహితుల దగ్గర లక్ష్మి ఉండదు. (61)

ఆర్జనమూ, దాని వల్ల కలిగిన లజ్జాశీలమూ కలిగిన మానవుని దుర్మార్గులి అసమర్థుడనుకొంటూ బెదిరిస్తూ ఉంటారు. తిరస్కరిస్తూ ఉంటారు. (62)

అతి మంచితనం కలవాని దగ్గరకు అతిగా దానం చేసే వాడి దగ్గరకు, అతి పరాక్రమవంతుడి దగ్గరకు, అతిగా వ్రతాలు చేసే వాడిదగ్గరకు, తన తెలివిమీద వల్లమాలిన అభిమానం కలవాడి దగ్గరకు లక్ష్మి భయంతో చేరదు. (63)

లక్ష్మి అతిసదుణవంతుల దగ్గరా ఉండదు. ఏమాత్రం గుణంలేనివారి దగ్గర కూడా ఉండదు. ఆమె గుణాలను కోరదు. అంతమాత్రాన నిర్గుణులపట్ల అనురాగం లేదు. పిచ్చిపట్టిన ఆవువలె గ్రుడ్డిదయిన లక్ష్మి ఎక్కడెక్కడో నిలిచిపోతూ ఉంటుంది. (64)

వేదాధ్యయనానికి ఫలం అగ్నిహోత్రాన్ని అర్చిండడమే. శాస్త్రానికి ఫలం సత్ప్రవర్తన, స్త్రీ సంగమానికి ఫలం సుఖ సంతానాలు కల్గడమే. ధనానికి ఫలం దానం చెయ్యడమూ, అనుభవించడమూను. (65)

అధర్మంతో సంపాదించిన ధనంతో పరలోక సుఖానికి అవసరమయిన క్రియలు(దానాదికం) చేసిన వాడికి చనిపోయాక దాని ఫలం రాదు. ఎందుచేతనంటే ఆ ధనం అన్యాయంగా సంపాదించింది గనుక. (66)

అడవుల్లో కాని, దుర్గమస్థలాల్లో కాని, ఘోరమయిన ఆపదల్లో కాని, సమయాల్లోకాని, ఆఖరికి కత్తి మీద పడుతున్నాకాని సత్త్వ గుణం కలవారికి భయం ఉండదు. (67)

ప్రయత్నం, ఇంద్రియ నిగ్రహం, సమర్థత, పొరపాటు పడకపోవటం, ధైర్యం, స్మృతి, బాగా పరిశీలించి ప్రారంభించటం ఇవి సంపదకు మూలం. (68)

తాపసులకు తపస్సు బలం. బ్రహ్మవేత్తలకు వేదం బలం. పాపాత్ములకు హింస బలం. గుణవంతులకు సహనం బలం. (69)

నీరు, దుంపలు, పండ్లు, పాలు, హోమద్రవ్యం, విప్రుని ఆజ్ఞ, గురువు ఆజ్ఞ, ఔషధము - ఈ ఎనిమిది వ్రతానికి/ దీక్షకు భంగం కలిగించవు. (వి తీసుకున్నా వ్రతం చెడదు) (70)

సంగ్రహంగా ధర్మం ఏమిటంటే...... తనకు అప్రియమయినది ఇతరులకు చేయకపోవడమే ధర్మం, ఇష్టం వచ్చినట్లు ప్రవర్తించడమే అధర్మం. (71)

క్రోధాన్ని శాంతంలో జయించాలి. దుర్మార్గాన్ని మంచితనంతోనూ, లోభాన్ని దానంతోనూ, అసత్యాన్ని సత్యంతోనూ జయించాలి. (72)

స్త్రీలపట్ల దుడుకుగా చరించే వానిని, సోమరిని, పిరికి వానిని, కోపిని, పౌరుషంతో గర్వించే వానిని, దొంగను, కృతఘ్నుని, నాస్తికుని నమ్మరాదు. (73)

పెద్దలకు నమస్కరిస్తూ నిత్యమూ సేవించే స్వభావం కలవానికి 1. కీర్తి 2. ఆయువు 3. యశస్సు, 4. బలం, వృద్ధిపొందుతాయి. (74)

అతికష్టంతో సాధించే వాటిమీద, ధర్మాన్ని దాటి సాధించేవాటిమీద, శత్రువుకు లొంగి సాధించేవాటి మీద మనసు పెట్టుకోకు. (75)

చదువు రాని పురుషుడు, బిడ్డలు లేని సంసారం, తిండిలేని సంతానం, రాజులేని రాజ్యం ఈ నాలుగూ శోకింప దగినవి. (76)

శరీరులకు అధిక ప్రయాణం, పర్వతాలకు ఎడతెగని నీరు, స్త్రీలకు సంభోగం లేకపోవడం, మనస్సుకు వాగ్బాణాలు ముసలితనం చేకూరుస్తాయి. (77)

అభ్యాసం లేకపోవడమే వేదాలకు దోషం - వ్రతం (దీక్ష) లేకపోవడమే బ్రాహ్మణునకు దోషం - భూమికి బాహ్లికులు దోషం - పురుషునికి అసత్యం దోషం - సాధ్వికి కుతూహలం దోషం - స్త్రీకి ఎడబాటు దోషం. (78,79)

బంగారానికి మలం(కాలుష్యం) వెండి, వెండికి మలం తగరం, తగరానికి మలం సీసం, సీసానికి మలం మలమే. (80)

నిద్రను స్వప్నంతో జయించలేము. స్త్రీలను కామంతో జయించలేము. కట్టెలతో అగ్నిని జయించలేము. పానంతో మద్యాన్ని జయించలేము. (81)

దానంతో మిత్రుని సంతృప్తి పరచినవాడు, యుద్ధంలో శత్రువును జయించినవాడు, అన్నపానాలతో భార్యను జయించినవాడు - ఈ ముగ్గురి జీవితమూ సఫలమైనట్లే. (82)

వేలకొద్దీ డబ్బు ఉన్నవారూ బతుకుతున్నారు. వందలున్న వారూ బతుకుతున్నారు. ధృతరాష్ట్రా! ధనం మీద ఆశ వదలు. బ్రతకలేము అనేది లేదు. ఎలాగో అలా జీవిస్తాం. (83)

భూమి మీద ఉన్న ధాన్యం అంతా, బంగారం, పశు సంపద, స్త్రీ సంపద అన్నీ కలిపినా ఒక్కడికి చాలవు. దీన్ని తెలిసిన మానవుడు మోహపడడు. (అందుచేత మానవునకు ముందుగా కావలసినది తృప్తి అని భావం) (84)

రాజా! నీకు మళ్లీ చెపుతున్నాను. నీకు నీ కొడుకుల మీద, పాండురాజు కొడుకుల మీద సమభావం ఉంటే అందరినీ సమానంగా చూడు. (85)

ఇది శ్రీ మహాభారతమున ఉద్యోగ పర్వమున ప్రజాగరపర్వమను ఉపపర్వమున

విదురుని వాక్యమను ముప్పది తొమ్మిదవ అధ్యాయము. (39)