విదురుడు ఇట్లు చెప్పెను. రాజా! స్వాయంభువ మనువు ఈపదునేడుగురిని 1) ఆకాశాన్ని పిడికిళ్లతో పొడిచే వారిగాను

2) వంచటానికి శక్యం కాని యింద్రధనుస్సును వంచేందుకు ప్రయత్నించేవారిగాను 3) పట్టటానికి శక్యంకాని సూర్యకిరణాలను పట్ట ప్రయత్నించే వారిగాను చెప్పాడు.

(దానవ = మేఘసమూహం, వాని రాజు ఇంద్రుడు) (1,2)

1) ఆజ్ఞాపించకూడని వానిని ఆజ్ఞాపించేవాడు 2) (స్వల్పలాభంతో) అనవసరంగా సంతోషించేవాడు 3) శత్రువులను హద్దుమీరి సేవించేవాడు 4) స్త్రీలను రక్షించి దానితో లాభపడాలనుకొనేవాడు 5) యాచింపదగని వానిని యాచించేవాడు 6) కొంచెం చేసి గొప్పగా చెప్పుకొనేవాడు. (ఈ ఆరుగురు) మూర్ఖులు 7) సద్వంశంలో పుట్టి చేయరాని పనులు చేసేవాడు 8) బలహీనుడై కూడ బలవంతునితో నిత్యమూ వైరం పెట్టుకొనేవాడు 9) శ్రద్ధ లేని వారికి ఉపదేశించే వాడు 10) కోరకూడని వాటిని కోరేవాడు - మూర్ఖులు 11) కోడలితో వెకిలి మాటలు ఇష్టంగా భావించేవాడు. 12) కోడలి దగ్గర భయం పోగొట్టుకొని మళ్లీగౌరవం కావాలనుకొనేవాడు. 13) ఇతరుని క్షేత్రంలో విత్తనం నాటేవాడు 14) స్త్రీని హద్దుమీరి నిందించేవాడు 15) ఉపకారం పొంది గుర్తులేదని వాదించేవాడు 16) వాగ్దానం మాత్రం చేసి ఇవ్వకుండానే దానం చేశానని పొగడుకొనేవాడు 17) దుర్జనుని నుండి మంచితనం పొందాలనుకొనేవాడు. ఈ 17 గురిని యమభటులు నరకానికి లాగుకొని పోతారు. (3-6)

ఇతరుల పట్ల ప్రవర్తిస్తే వారు కూడా తన పట్ల అలాగే ప్రవర్తిస్తారు. అదేధర్మం కూడ. మాయావి పట్ల మాయతోనే ప్రవర్తిస్తారు. సజ్జనుని పట్ల సన్మార్గంతోనే ప్రవర్తించాలి. (7)

ముసలితనం రూపాన్ని హరిస్తుంది. అలాగే ఆశ ధైర్యాన్ని, మృత్యువు ప్రాణాలను, అసూయ ధర్మాచరణను, కామం లజ్జను, నీచసేవ సత్ప్రవర్తనను, క్రోధం సంపదను, అభిమానం సర్వాన్ని చెడగొడతాయి. (వృథాభిమానం వదలుమని హితబోధ) (8)

ధృతరాష్ట్రుడు అడుగుతున్నాడు. వేదాలన్నీ మానవునికి నూరేళ్లు ఆయువని చెపుతున్నాయి. కాని ఆ ఆయువంతా మానవుడు ఎందుకు పొందలేక పోతున్నాడు. (9)

నమ్మిన వాని భార్యను పొందేవాడు, గురుపత్నిని పొందేవాడు, ద్విజుడై శూద్రవనితను పెండ్లియాడే వాడు, మద్యపానం చేసేవాడు, విప్రులను ఆజ్ఞాపించేవాడు, విప్రుల జీవనోపాధిని పాడుచేసేవాడు, విప్రులను సేవకవృత్తిలో పెట్టేవాడు, శరణువేడిన వానిని చంపేవాడు, వీరంతా బ్రహ్మ హత్యచేసిన వారితో సమానం. వీరితో సహవాసం చేసిన వారు కూడా ప్రాయశ్చిత్తం చేసుకోవాలని వేదం చెపుతోంది. (12,13)

పెద్దల మాటను ఆదరించే వాడు, నీతివేత్త, దాత, దేవతలకు అతిథులకు పెట్టి మిగిలిన అన్నం తినేవాడు, హింస చేయనివాడు, కీడు కలిగించే పనులతో కలత పడటం ఎరగని వాడు, చేసిన మేలు మరువని వాడు, సత్యశీలి, మెత్తని స్వభావం కల పండితుడు స్వర్గం పొందుతారు. (14)

రాజా! సదా ప్రియంగా మాట్లాడే వారు తేలికగా దొరుకుతారు. అప్రియ మయినా హితం చెప్పేవాడు, దాన్ని వినేవాడు దొరకడం దుర్లభం(కష్టం) (15)

ప్రియమా - అప్రియమా అనేది వదిలివేసి, ధర్మం మాత్రమే గ్రహించి రాజుకు అప్రియ మయినా మేలు కలిగించే మాటలు చెప్పేవాడు రాజుకు నిజమైన సహాయుడు. (16)

కులం కోసం ఒకరిని విడిచి పెట్టవచ్చును. గ్రామం కోసం కులమంతా విడవవచ్చు. దేశం కోసం గ్రామం విడవవచ్చు. తనకోసం భూమినంతటినీ కూడా త్యజించవచ్చు. (17)

ఆపదల కోసం(ఆపదలు వస్తే ఆదుకొనేందుకు) ధనాన్ని రక్షించుకోవాలి. సంపదలన్నీ ఖర్చుపెట్టి అయినా భార్యను రక్షించుకోవాలి. భార్యను, ధనాన్ని ఉపయోగించి యైనా తనను రక్షించుకోవాలి. (18)

పూర్వం ఈ జూదం రాజులకు వైరం కలిగించింది. అందుచేత తెలివైనవాడు నవ్వులాటకు కూడా జూదం ఆడకూడదు. (19)

ప్రతీపుని వంశంలో పుట్టిన మహారాజా! ఆనాడు జూదం ఆడేటప్పుడే 'ఇది మంచిదికా' దని నేను చెప్పాను. రోగికి మేలు చేసే మందులాగా నీకు అది రుచించలేదు. (20)

రాజా! చిత్రమైన చక్కని పింఛాలున్న నెమళ్లు లాంటి పాండవులను కాకుల వంటి నీ కొడుకులతో ఓడింఛగలవా? సింహాలను విడిచిపెట్టి నక్కలను చేరదీసుకొని సమయం వచ్చే సరికి ఏడుస్తున్నావు. (21)

ప్రభువు యొక్క హితం మీదనే దృష్టిపెట్టి భక్తితో సేవించే సేవకునిపై ఎన్నడూ కోపించని రాజును సేవకులు నమ్ముతారు. ఆపదలలో ఆ రాజును విడిచిపెట్టరు కూడ. (22)

సేవకుల జీవికను పోగొట్టి, ఇతరుల రాజ్యాన్ని, ధనాన్ని లాగుకొనరాదు. అలా మోసగిస్తే, మునుపు తనతో స్నేహం కల మంత్రులు మొదలయిన వారంతా భోగాలు లేక ఆ రాజును విడిచి పోతారు. (23)

ముందుగానే చేయదగిన పనులు అన్నీ నిశ్చయించుకొని, ఆదాయవ్యయాలు లెక్క కట్టుకొని, సేవకులకు అనురూపమయిన జీతాలు కూడా లెక్కించుకొని తనకనుకూలమయిన వారి నుండి రాజు సహాయం పొందాలి. తనకు అసాధ్యములయిన వానిని సహాయుల ద్వారా సాధ్యపరచుకోవాలి. (24)

రాజు యొక్క అభిప్రాయం తెలిసి, ఏమరకుండా పనులన్నీ చేసేవాడు, హితంగా మాట్లాడేవాడు, రాజుమీద భక్తి కలవాడు, సన్మార్గుడు, తనశక్తి తాను ఎరిగినవాడు అయిన సేవకుని రాజు తనలాగానే దయతో కటాక్షించాలి. (25)

రాజు ఆజ్ఞను ఆదరించని వాడిని, పని చెపితే ఆచరించకుండా ఎదురు చెప్పే వాడిని, తన తెలివిమీద మాత్రమే అభిమానం కలవాడినీ, వ్యతిరేకంగా మాట్లాడే వాడినీ వెంటనే కొలువు నుండి తొలగించాలి. (26)

దూత ఎనిమిది సద్గుణాలు కలిగి ఉండాలి. 1) గర్వం లేనివాడు 2. సమర్థుడై ఉండాలి. 3. త్వరగా పని నెరవేర్చేవాడు అయి ఉండాలి. 4. దయగలవాడు 5. అందరికీ హితుడు 6. ఇతరులు ఆశ చూపితే లోబడనివాడు. 7. రోగరహితుడు 8. ఉదారంగా మాట్లాడే వాడు అయి ఉండాలి అని చెపుతున్నారు. (27)

తెలివైనవాడు కానిసమయంలో (సాయంకాలం మునుమాపువేళ)శంకాశీలుని యింటికి వెళ్ళకూడదు. నాలుగు రోడ్ల కూడలిలో రాత్రిపూట రహస్యంగా నిలువ రాదు - రాజు కోరుకొనే స్త్రీని అడగరాదు. (28)

చాలామంది దుర్మార్గులు కలిసి చేసిన కుతంత్రాన్ని చటుక్కున వ్యతిరేకించరాదు. "నిన్ను నమ్మను" అని కూడా అనరాదు. ఏదో నెపం పెట్టి అక్కడ నుండి తొలగిపోవాలి. (29)

1. దయగలవాడు 2. రాజు 3. శీలం లేనిస్త్రీ, 4. రాజసేవకుడు, 5. కొడుకు, 6. సోదరుడు, 7. విధవ, 8. చిన్నపిల్లలున్న తల్లి, 9. సేనలో జీవించువాడు 10. అధికారం పోయినవాడు, వీరి నందరినీ వ్యవహారాల్లో విడిచి పెట్టాలి. (వ్యవహారాలంటే ధనం ఇచ్చిపుచ్చుకోవడాలు) (30)

తెలివి తేటలు, సత్కులం, సద్విద్య, ఇంద్రియ నిగ్రహం, పరాక్రమం, మితంగా మాట్లాడటం, శక్తిననుసరించిన దానం, కృతజ్ఞత - ఈ ఎనిమిది గుణాలు మానవుని వెలుగులోకి తీసుకువస్తాయి. (31)

ఈ ఎనిమిది గుణాలూ చాలా గొప్పవే అయినా ఒకగుణం వీటిని పట్టినిలుపుతుంది. రాజు ఆ మానవుని సత్కరించినపుడు పై గుణాలన్నిటికీ ఈ ఒక్క గుణమే నిండుతనం తెస్తుంది. (32)

బలం, రూపం, శుద్ధమైన కంఠస్వరం, స్పష్టమైన వర్ణోచ్చారణ, మృదుశరీరమ్, సువాసన, శరీరశుద్ధి, శోభ, లావణ్యం, ఉత్తమస్త్రీలు - ఈ పది స్నానశీలం కలవానికి లభిస్తాయి. (33)

మితంగా తినే వానికి ఆరు గుణాలు కలుగుతాయి. 1. ఆరోగ్యం 2. ఆయువు, 3. బలం, 4. సుఖం, 5. రోగరహితమైన సంతానం, అంతేకాదు 6. 'తిండిపోతు' అని ఆక్షేపించక పోవడం. (34)

సోమరిని, తిండిపోతును, లోకులను ద్వేషించే వానిని, మాయల మారిని, క్రూరుని, దేశకాలాలు తెలియని వానిని, అసహ్యకరమయిన వేషం వేసుకొనే వానిని ఇంటిలో ఉండనీయకూడదు. (35)

పిసిని గొట్టును, వదరు బోతును, శాస్త్రమెరుగని మూర్ఖుని, అడవిమనిషిని, జూదగాడిని, నీచులను గౌరవించే వాడిని, క్రూరస్వభావుని, పగబట్టిన వానిని, చేశిన మేలు మరచిన వానిని ఎంత కష్టంలో ఉన్నా యాచింపరాదు. (36)

నీచుని, ఎప్పుడూ ఓళ్లు మరచి ఉండే వాడిని, నిత్యమూ అబద్ధాలాడే వాడిని, దృఢమైన భక్తి లేని వానిని, స్నేహం విడిచి పెట్టేవాడిని, తానే గొప్పవాడని భావించే వానిని, ఈ ఆరుగురు నరాధములనూ ఎన్నడూ సేవింపరాదు. (37)

సంపదలు సహాయులతో ముడిపడి వస్తాయి. సహాయులు కూడా సంపదలతో ముడిపడి ఏర్పడుతారు. సంపదలు, సహాయులు ఈ రెండూ పరస్పరం కూడి ఉంటాయి. వేరుగా ఉంటే ఫలించవు. (38)

మానవుడు పుత్రులను కని, వారికి అప్పు మిగల్చకుండా తగిన వృత్తిని కల్పించి, పుత్రికలను తగినవరులకిచ్చి ఆ తరువాత అడవికేగి ముని వృత్తి నవలంబించాలి. (39)

ప్రాణులన్నిటికీ హితమయినదీ, తనకు కూడా సుఖకరమయినదీ దైవం పట్ల చెయ్యాలి. సర్వప్రయోజనాలూ కలగటానికి మూలం అదే. (40)

అభివృద్ధి, ప్రభావం, తేజస్సు, సత్త్వం, ప్రయత్నం నిశ్చయం, ఈ ఆరూ కలవానికి జీవనోపాధిని గురించి భయం ఉండదు. (41)

పాండవులతో వైరం వల్ల వచ్చే దోషాలను చూడు. వారితో వైరానికి దేవతలూ, ఇంద్రుడూ కూడా తల్లడిల్లి పోతారు. పుత్రులతో వైరం నిత్యమూ దుఃఖంతో బ్రతకటం, కీర్తి పోవటం, శత్రువులకు సంతోషం తప్ప మరేమీ లేదు. (42)

ఇంద్రసమానుడా! భీష్ముడు, నీవు, ద్రోణుడు, రాజయిన ధర్మరాజు - వీరికోపం బాగా పెరిగి ఆకాశంలో అడ్డంగా తోచిన తోకచుక్కలాగా ఈ లోకమంతటినీ రూపుమాపుతుంది. (43)

నీ వందమంది కొడుకులూ, కర్ణుడూ, పాండవు లయిదుగురూ కలిసి సముద్రంలో చుట్టిన భూమి నంతటినీ పాలింతురు గాక. (44)

పులులు లేకపోతే అడవి నిలవదు(నరికివేస్తారు) అడవి లేకపోతే (బయటకు వస్తే) పులులు బ్రతకవు. అనగా పులులు అడవిని నిలబెడతాయి. అడవి పులుల్ని రక్షిస్తుంది. (46)

పాపాత్ములు ఇతరుల గుణహీనతను(దోషమును) తెలుసు కోవాలనుకొంటారు కాని సద్గుణాలను తెలుసుకోవాలనుకోరు. (47)

పరమార్థం పొందాలనుకొనేవాడు ముందుగా ధర్మాన్నే ఆచరించాలి. అమృతం స్వర్గాన్ని విడవనట్లుగా అర్థం ధర్మాన్ని విడిచిపెట్టదు. (అందువలన ధర్మపూర్వకంగా అర్థ సాధనం చెయ్యాలి) (48)

పాప కృత్యాలు చేయకుండా శుభప్రదములయిన పనులు మాత్రమే చేసేవారికి ప్రకృతి ఇది, వికృతి ఇది అని సర్వమూ బోధపడుతుంది. (49)

దేశకాలానుసారంగా ధర్మార్థకామాలను సేవించే వానికి ఇహపరాలు రెండిట అవి సిద్ధిస్తాయి. (50)

కోప సంతోషాం వేగాన్ని అదుపు చేసుకొనగలిగిన వాడు సంపదలను పొందుతాడు. ఆపదలలో మునిగిపోడు. (51)

రాజా! బలం అనేది మానవులకు అయిదు విధాల ఉంటుంది. చెపుతా విను. మొదటిది భుజబలం అది మిక్కిలి తక్కువది. చక్కని మంత్రులు దొరకడం రెండవది. మూడవ బలం ధనం. అభిజాతబలం నాల్గవది. అది తండ్రి తాతల నుండి వంశపారంపర్యంగా వచ్చేది. ఈ అన్ని బలాల మొత్తం కంటే శ్రేష్ఠం ప్రజ్ఞాబలం. అది అయిదవది. అన్ని బలాలకూ అది బలం. (52-55)

చాలా అపకారం చేయగల శత్రువు దూరంగానే ఉన్నాడుగా అని ఆదమరచి ఉండకూడదు. (56)

స్త్రీల మీద, రాజుల మీద, పాముల మీద, వేదాధ్యయనం మీద, సమర్థునిమీద, శత్రువుమీద, భోగం మీద, ఆయువు మీద, నమ్మకం ఏ బుద్ధిమంతుడు పెట్టుకుంటాడు? (అనగా వీటి మీద విశ్వాసం ఉంచినవాడు తెలివితక్కువ వాడని భావం) (57)

పాము, అగ్ని, సింహం, జ్ఞాతి ఇవన్నీ మిక్కిలి తేజస్సు కలవి, మానవుడు చులకన చేయకూడదు. (59)

లోకంలో అగ్ని గొప్ప తేజస్సు, అది కట్టెలలో గూఢంగా దాగి ఉంటుంది. అది మరోకట్టెతో రాపిడిపొంది ప్రజ్వలించేంత వరకు ఆ కట్టెలో దాగిన అగ్ని ఉపయోగపడదు. (60)

కట్టెల రాపిడి వల్ల అగ్ని మండుతుంది. అదే అగ్ని అడవి నంతటినీ శీఘ్రంగా మంటలతో దహించి వేస్తుంది. (61)

ఇలాగే నీ వంశంలో పుట్టిన పాండవులు అగ్నివంటి తేజస్సు కలవారు. సహనంతో గూఢంగా కట్టెలో నిప్పులాగా నిద్రిస్తున్నారు. (62)

రాజా! పుత్రులతో కూడిన నీవు లతవంటి వాడవు. పాండవులు సాలవృక్షాల వంటివారు. పెద్ద పెద్ద వృక్షాలను ఆశ్రయించకుండా లత ఎన్నడూ వృద్ధి పొందదు. (63)

రాజా! నీపుత్రుడు(లు) అడవి అనీ పాండవులు సింహాలనీ తెలుసుకో, సింహాలు లేని అడవి తరిగిపోతుంది. అలాగే వనంలో లేకపోతే సింహాలూ నశించి పోతాయి. (64)

ఇది శ్రీ మహాభారతమున ఉద్యోగపర్వమున ప్రజాగరపర్వమను ఉపపర్వమున

విదురునిహితవాక్యము ముప్పది ఏడవ అధ్యాయము. (37)