118. నూట పదునెనిమిదవ అధ్యాయము
యుధిష్ఠిరుడు ప్రభాసక్షేత్రమున తపస్సు చేయుట - యాదవ పాండవుల కలయిక.
వైశంపాయన ఉవాచ
గచ్ఛన్ స తీర్థాని మహానుభావః
పుణ్యాని రమ్యాణి దదర్శ రాజా ।
సర్వాణి విప్రైరుపశోభితాని
క్వచిత్ క్వచిద్ భారత సాగరస్య ॥ 1
వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు.
భారతా! ముందుకు సాగుతూ ధర్మరాజు సముద్రతీరంలోని సుందరతీర్థాలన్నింటినీ చూశాడు. వాటిల్లో చాలామంది బ్రాహ్మణులు నివసిస్తున్నారు. దానివల్ల సాగరశోభ పెరగసాగింది. (1)
స వృత్తవాంస్తేషు కృతాభిషేకః
సహానుజః పార్థివపుత్రపౌత్రః ।
సముద్రగాం పుణ్యతమాం ప్రశస్తాం
జగామ పారిక్షిత పాండుపుత్రః ॥ 2
సదాచారాన్ని పాటించే ఆ ధర్మరాజు ఆ తీర్థాల్లో స్నానమాడి, సోదరులతో కలిసి, సముద్రంలో కలిసే పవిత్ర ప్రశస్తానదీతీరానికి చేరాడు. (2)
తత్రాపి చాప్లుత్య మహానుభావః
సంతర్పయామాస పితౄన్ సురాంశ్చ ।
ద్విజాతిముఖ్యేషు ధనం విసృజ్య
గోదావరీం సాగరగామగచ్ఛత్ ॥ 3
అతడు ఆ నదిలోనూ స్నానం చేసి పితరులకు, దేవతలకు తర్పణాలు విడచాడు. బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠులకు ధన దానం చేసి, సాగరగామిని అయిన గోదావరిని చేరుకొన్నాడు. (3)
తతో విపాప్మా ద్రవిడేషు రాజన్
సముద్రమాసాద్య చ లోకపుణ్యమ్ ।
అగస్త్యతీర్థం చ మహాపవిత్రం
నారీతీర్థాన్యథ వీరో దదర్శ ॥ 4
గోదావరిలో స్నానం చేసి, పవిత్రుడై, ద్రవిడదేశంలో తిరుగుతూ, భూలోకంలో పవిత్రమైన సముద్రతటాన్ని చేరుకొని స్నానాదులను ఆచరించి, ముందుకు సాగి, అగస్త్యతీర్థ, నారీతీర్థాలు దర్శించాడు. (4)
తత్రార్జునస్యాగ్ర్యధనుర్ధరస్య
నిశమ్య తత్ కర్మ నరైరశక్యమ్ ।
సంపూజ్యమానః పరమర్షిసంఘైః
పరాం ముదం పాండుసుతః స లేభే ॥ 5
స తేషు తీర్థేష్వభిషిక్తగాత్రః
కృష్ణాసహాయః సహితోఽనుజైశ్చ ।
సంపూజయన్ విక్రమమర్జునస్య
రేమే మహీపాల పతిః పృథివ్యాః ॥ 6
అక్కడ మానవులకు దుర్లభమయిన పరాక్రమం కల అర్జునుని గొప్పతనాన్ని విని, ప్రసన్నుడై, ఋషి సంఘాలచే పూజింపబడి, ధర్మరాజు వారి సత్కారాన్ని అందుకొని ఆనందించాడు. ద్రౌపదితో, సోదరులతో కలిసిన ధర్మజుడు ఆ ఐదుతీర్థాల్లో మునిగి అర్జునుని పరాక్రమాన్ని ప్రశంసిస్తూ ఆనందాన్ని అనుభవించాడు. (5,6)
తతః సహస్రాణి గవాం ప్రదాయ
తీర్థేషు తేష్వంబుధరోత్తమస్య ।
హృష్టః సహ భ్రాతృభిరర్జునస్య
సంకీర్తయామాస గవాం ప్రదానమ్ ॥ 7
సముద్రతీరతీర్థాల్లో అర్జునుడు వేయిగోవులను దానమిచ్చాడని తెలిసి, సంతోషం పట్టలేక ధర్మజుడు అతని గోదానాన్ని పదేపదే కీర్తించాడు. (7)
స తాని తీర్థాని చ సాగరస్య
పుణ్యాని చాన్యాని బహూని రాజన్ ।
క్రమేణ గచ్ఛన్ పరిపూర్ణకామః
శూర్పారకం పుణ్యతమం దదర్శ ॥ 8
సముద్రతీర్థాలను, ఇతర తీర్థాలను సేవించిన ధర్మరాజు సంచరిస్తూ కోరికలు తీరి పుణ్యమయం అయిన శూర్పారక తీర్థాన్ని దర్శించాడు. (8)
తత్రోదధేః కంచిదతీత్య దేశం
ఖ్యాతం పృథివ్యాం వనమాససాద ।
తప్తం సురైస్తత్ర తపః పురస్తా
దిష్టం తథా పుణ్యపరైర్నరేంద్రైః ॥ 9
సముద్రంలోని కొంతభాగాన్ని దాటి, భూమండలంలో ప్రఖ్యాతి చెందిన వనాన్ని చేరుకొన్నాడు. పూర్వకాలంలో అక్కడ దేవతలు తపస్సు చేశారు. పుణ్యాత్ములు రాజులు యజ్ఞయాగాలు చేశారు. (9)
స తత్ర తామగ్ర్యధనుర్ధరస్య
వేదీం దదర్శాయతపీనబాహుః ।
ఋచీకపుత్రస్య తపస్విసంఘః
సమావృతాం పుణ్యకృదర్చనీయామ్ ॥ 10
అక్కడ పొడవై, బలిసిన బాహువులు కల ధర్మరాజు ధనుర్ధారి, ఋచీకవంశజుడు అయిన పరశురాముని వేదిని చూశాడు. అది పుణ్యపురుషులకు పూజింపతగినది. తాపసులు అక్కడ ఎప్పుడూ నివసిస్తూ ఉంటారు. (10)
తతో వసూనాం వసుధాధిపః స
మరుద్గణానాం చ తథాశ్వినోశ్చ ।
వైవస్వతాదిత్యధనేశ్వరాణామ్
ఇంద్రస్య విష్ణోః సవితుర్విభోశ్చ ॥ 11
భవస్య చంద్రస్య దివాకరస్య
పతేరపాం సాధ్యగణస్య చైవ ।
ధాతుః పితౄణాం చ తథా మహాత్మా
రుద్రస్య రాజన్ సగణస్య చైవ ॥ 12
సరస్వత్యాః సిద్ధగణస్య చైవ
పుణ్యాశ్చ యే చాప్యమరాస్తథాన్యే ।
పుణ్యాని చాప్యాయతనాని తేషాం
దదర్శ రాజా సుమనోహరాణి ॥ 13
అనంతరం ధర్మరాజు వసువులు, మరుద్గణాలు, అశ్వినీదేవతలు, సూర్య, యమ, కుబేర, విష్ణు, ఇంద్రాదులు, శివ, చంద్ర, సూర్య, వరుణ, సాధ్యగణాలు, బ్రహ్మ, పితృగణ, ప్రమథ గణ రుద్ర, సరస్వతీ, సిద్ధగణాల యొక్క పుణ్యమయ మందిరాలను చూసి, అంతులేని ఆనందం పొందాడు. (11-13)
తేషూపవాసాన్ విబుధానుపోష్య
దత్త్వా చ రత్నాని మహాంతి రాజా ।
తీర్థేషు సర్వేషు పరిప్లుతాంగః
పునః స శూర్పారకమాజగామ ॥ 14
ఆ తీర్థాల్లో నివసిమ్చే బ్రాహ్మణులను వస్త్రరత్నాదులతో సత్కరించి, అక్కడ ఉన్న అన్ని తీర్థాల్లో స్నానం చేసి, తిరిగి మళ్ళీ శూర్పారకక్షేత్రానికి వచ్చాడు. (14)
స తేన తీర్థేన తు సాగరస్య
పునః ప్రయాతః సహ సోదరీయైః ।
ద్విజైః పృథివ్యాం ప్రథితం మహద్భిః
తీర్థం ప్రభాసం సముపాజగామ ॥ 15
అక్కడి నుంచి బయలుదేరి సోదరులతో, భార్యతో సాగరతీర్థాలమార్గంలో ప్రభాసక్షేత్రానికి చేరుకొన్నాడు. అది బ్రాహ్మణుల కారణంగా భుమండలంలో ప్రసిద్ధక్షేత్రం. (15)
తత్రాభిషిక్తః పృథులోహితాక్షః
సహానుజైర్దేవగణాన్ పితౄంశ్చ ।
సంతర్పయామాస తథైవ కృష్ణా
తే చాపి విప్రాః సహ లోమశేన ॥ 16
ఆ తీర్థంలో సోదరులతో కలిసి స్నానం చేసి, ధర్మరాజు దేవతలను, పితరులను ఆరాధించాడు. అదేవిధంగా అతనితో కలిసి యాత్ర చేస్తున్న ద్రౌపది, బ్రాహ్మణులు, లోమశుడు స్నానాంతరం తర్పణాలు విడిచారు. (16)
స ద్వాదశాహం జలవాయుభక్షః
కుర్వన్ క్షపాహస్సు తదాభిషేకమ్ ।
సమంతతోఽగ్నీనుపదీపయిత్వా
తేపే తపో ధర్మభృతాం వరిష్ఠః ॥ 17
ధర్మరాజు పన్నెండురోజులు జలవాయుభక్షణం మాత్రం చేసి రాత్రి, పగటివేళల్లో స్నానం ఆచరిస్తూ అన్నివైపులా అగ్నిని వెలిగించు కొని తపస్సు సలిపాడు. (17)
తముగ్రమాస్థాయ తపశ్చరంతం
శుశ్రావ రామశ్చ జనార్దనశ్చ ।
తౌ సర్వవృష్ణిప్రవరౌ ససైన్యౌ
యుధిష్ఠిరం జగ్మతురాజమీఢమ్ ॥ 18
అదే సమయంలో ప్రభాసతీర్థంలో ధర్మరాజు కఠిన తపస్సు ఆచరిస్తున్నాడని తెలిసిన యాదవప్రముఖులు శ్రీకృష్ణబలరాములు తమ సైన్యాలతో సహా యుధిష్ఠిరుని కలవడానికి వచ్చారు. (18)
తే వృష్ణయః పాండుసుతాన్ సమీక్ష్య
భూమౌ శయానాన్ మలదిగ్ధగాత్రాన్ ।
అనర్హతీం ద్రౌపదీం చాపి దృష్ట్వా
సుదుఃఖితాశ్చుక్రుశురార్తనాదమ్ ॥ 19
ఆ యాదవులు భూమిపై శయనిస్తూ దుమ్ము ధూళి గల శరీరాలు గల పాండవులను, కష్టాలు అనుభవింపదగని ద్రౌపదినీ చూచి మిక్కిలిగా దుఃఖించి ఆర్తనాదాలు చేశారు. (19)
తతః స రామం చ జనార్దనం చ
కార్ ష్ణిం సాంబం చ శినేశ్చ పౌత్రమ్ ।
అన్యాంశ్చ వృష్ణీనుపగమ్య పూజాం
చక్రే యథాధర్మమహీనసత్త్వః ॥ 20
అంతకష్టంలోను ధర్మరాజు శ్రీకృష్ణుని, బలరాముని, ప్రద్యుమ్నుని, సాంబుని, సాత్యకిని ఇతర యాదవ వీరులను పూజించి, ఆదరసత్కారాలు కావించాడు. (20)
తే చాపి సర్వాన్ ప్రతిపూజ్య పార్థాః
తైః సత్కృతాః పాండుసుతైస్తథైవ ।
యుధిష్ఠిరం సంపరివార్య రాజన్
ఉపావిశన్ దేవగణా యథేంద్రమ్ ॥ 21
పాండుపుత్రుల సత్కారాలు పొందిన యాదవులు కూడ ప్రతిగా సత్కారాలు చేశారు. దేవతలు ఇంద్రుని చుట్టు మూగినట్లు ధర్మరాజును వారందరు చుట్టి కూర్చున్నారు. (21)
తేషాం స సర్వం చరితం పరేషాం
వనే చ వాసం పరమప్రతీతః ।
అస్త్రార్థమింద్రస్య గతం చ పార్థం
నివేశనం హృష్టమనాః శశంస ॥ 22
యుధిష్ఠిరుడు వారికి శత్రువుల అపకారాలను, వనవాసాన్ని, అస్త్రసంపాదనకై అర్జునుని ఇంద్రలోకప్రవేశాన్ని ఆనందంతో వివరించాడు. (22)
శ్రుత్వా తు తే తస్య వచః ప్రతీతాః
తాంశ్చాపి దృష్ట్వా సుకృశానతీవ ।
నేత్రోద్భవం సమ్ముముచుర్మహార్హా
దుఃఖార్తిజం వారి మహానుభావాః ॥ 23
ధర్మరాజు మాటలు విని, అతనిని ఊరడించి, పాండవుల దుర్బలతను గమనించి మహానుభావులైన యాదవులు దుఃఖాన్ని, వేదనను అనుభవిస్తూ కన్నీరు పెట్టారు. (23)
ఇతి శ్రీమహాభారతే వనపర్వణి తీర్థయాత్రాపర్వణి లోమశతీర్థయాత్రాయాం ప్రభాసే యాదవపాండవసమాగమే అష్టాదశాధికశతతమోఽధ్యాయః ॥ 118 ॥
ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రాపర్వమను ఉపపర్వమున యాదవ పాండవ సమాగమము అను నూట పదునెనిమిదవ అధ్యాయము. (118)