వైశంపాయనుడు చెపుతున్నాడు - ధర్మరాజు కౌశికీనదీతీరంలోని నదులలో స్నానం చేసి, క్రమంగా మందిరాలన్నింటికి యాత్ర సాగించాడు. గంగాసాగరసంగమ తీర్థానికి ఆనుకొని ఉన్న సముద్రతీరాన్నీ చేరి, ఐదువందల నదుల నీటిలో స్నానం ఆచరించాడు. (1,2)

తరువాత సముద్రతీరమార్గం ద్వారా సోదరులతో కలిసి ధర్మజుడు కలింగదేశాన్ని చేరాడు. (3)

లోమశుడు పలికాడు.

వైతరణీనది కల ఈ దేశమే కలింగదేశం. ధర్మదేవత కూడ దేవతల శరణుకోరి ఇక్కడ యజ్ఞం చేశాడు. (4)

పర్వతపంక్తులచే శోభించే వైతరణీ నది ఉత్తరతీరం యజ్ఞశాలగా పేరుపొందింది. చాలమంది ఋషులు, బ్రాహ్మణులు ఈ తీరాన్ని సేవిస్తూ ఉంటారు. (5)

స్వర్గం పొందే పుణ్యాత్ములు అయిన మనుష్యులకు ఇది దేవయానం. ప్రాచీనకాలంలో ఋషులు, ఇతరులు కూడ ఇక్కడ యజ్ఞాల నాచరించారు. (6)

రాజేంద్రా! ఈ ప్రదేశంలో రుద్రుడు యజ్ఞంలో పశువును గ్రహించి 'ఇది నాభాగం' అని అందరితో అన్నాడు. (7)

పశువు అపహరింపబడగానే దేవతలు రుద్రునితో ఇలా అన్నారు. మీరు ఇతరుల విభాగాన్ని గ్రహింపవలదు. ధర్మసాధనాలైన యజ్ఞభాగాల నపహరింపరాదు. (8)

తరువాత మంగళకరమయిన వచనాలతో దేవతలు రుద్రుని స్తుతించారు. యాగంతో అతనిని తృప్తి పరచి విశేషంగా ఆయన్ని సన్మానించారు. (9)

ఆ శంకరుడు అదే సమయంలో పశువును వీడి దేవయానంలో వెళ్ళాడు. యజ్ఞంలో రుద్రుని భాగాన్ని తెలియజేసే పరంపరాశ్లోకం ఒకటి ఉంది. విను చెబుతాను. (10)

దేవతలు రుద్రునిభయంతో శీఘ్రంగా, శాశ్వతంగా అందరిభాగాలకంటె ఉత్తమమయిన భాగాన్ని ఆయనకు ఇవ్వ సంకల్పించారు. (11)

ఈ వృత్తాంతాన్ని స్మరిస్తూ ఎవడు ఈ ప్రదేశంలో వైతరణీ నదిలో స్నానం చేస్తాడో అతని దృష్టిలో దేవయానమార్గం కనిపిస్తుంది. (12)

వైశంపాయనుడు పలికాడు - పిమ్మట పాండవులు, ద్రౌపది వైతరణిలో దిగి పితృదేవతలకు తర్పణాలు ఇచ్చారు. (13)

యుధిష్ఠిరుడు అన్నాడు - మహర్షీ! చూడండి. ఈ వైతరిణీ నదిలో యథావిధిగా స్నానం ఆచరించి, తపోబలాన్ని పొంది, మానుషభావాలను వదిలాను. (14)

నీ అనుగ్రహంతో అన్నిలోకాలానూ చూస్తున్నాను. ఇది జపం, స్వాధ్యాయం చేసే మహాత్ములైన వైఖానసుల శబ్దం. (15)

లోమశుడు అన్నాడు - రాజా! ఎక్కడి నుంచో వచ్చే ఈ ధ్వని మనకు మూడు వందల యోజనాల దూరంలో ఉంది. నీవు నిశ్శబ్దంగా విను. (16)

ఇది పరమేష్ఠి అయిన బ్రహ్మ దివ్యవనం, ఎల్లప్పుడూ ప్రకాశిస్తూ ఉంటుందని ప్రత్యేకత. ఇక్కడ ప్రతాపవంతుడైన విశ్వకర్మ యజ్ఞాన్ని చేశాడు. (17)

ఈ యజ్ఞంలోనే బ్రహ్మ పర్వత, వన సహితమయిన భూమిని కశ్యపునికి దానం చేశాడు. (18)

బ్రహ్మచే ఇవ్వబడిన తనదానాన్ని గుర్తించి భూమి కోపించి లోకకర్త, ప్రభువు అయిన బ్రహ్మతో ఇలా పలికింది. 'నన్ను మానవునికి ఎవనికీ దానం ఈయవద్దు. ఈ దానం నిష్ఫలం. నేనిప్పుడే పాతాళానికి పోతున్నాను.' (19,20)

రాజా! దుఃఖితురాలైన భూమిని చూచి కశ్యపముని ఆమెను ప్రార్థనతో ప్రసన్నం చేసుకొన్నాడు. (21)

పాండవా! అతని తపస్సు కారణంగా ప్రసన్నురాలు అయిన భూమి వేది రూపంగా నీటి నుంచి పైకి వచ్చి కనపడింది. (22)

పాండవా! అతని తపస్సు కారణంగా ప్రసన్నురాలు అయిన భూమి వేది రూపంగా నీటి నుంచి పైకి వచ్చి కనపడింది. (22)

రాజా! ఆ భూదేవియే వేది రూపంగా ప్రకాశిస్తోంది. దీనిపై అధిరోహిస్తే బలపరాక్రమాలను పొందుతావు. (23)

రాజా! ఈ వేదిరూప అయిన భూమి సముద్రాన్ని ఆశ్రయించి నిలబడి ఉంది. నీకు శుభమగుగాక. నీవు ఒంటరిగా దీన్ని అధిరోహించి, సముద్రాన్ని దాటు. (24)

నేను నీకోసం మంగళవచనాలు పలుకుతున్నాను. నీవు నేడే ఈ వేదికను ఎక్కు. లేనిచో మనుజునిచే తాకబడిన ఈ భూమి సముద్రంలో కూరుకుపోగలదు. (25)

సముద్రంలో స్నానం చేసే సమయంలో ఇలా ప్రార్థన చెయ్యి. 'ప్రపంచాన్ని రక్షిస్తూ, ప్రపంచం కంటె ఉత్తముడవు అయిన నీకు నమస్కారం. నీవు ఈ లవణ సముద్రంలో నివసించు.' (26)

'అగ్ని, సూర్యుడు, దివ్యజలం నీ ఉత్పత్తికి కారణం. నీవు సర్వవ్యాపకుడైన విష్ణువు వీర్యానివి. నీవే అమృతాన్ని పుట్టించావు.' ఇలా అంటూ సత్యవచనం పలుకుతూ నదుల భర్త అయిన సముద్రంలో మునుగు. (27)

'అగ్ని నీకు కారణం. నీశరీరమే యజ్ఞం. విష్ణువు పరాక్రమానికి నీవే ఆధారం, మోక్షసాధనం నీవే' అని జపిస్తూ సత్యవచనం పలుకుతూ నదీపతి అయిన సముద్రంలో మునుగు. (28)

కౌంతేయా! జలస్వామి సముద్రుడు దేవతలకు స్థానం. పైన చెప్పిన క్రమం లేకుండా దర్భకొనతో అయినా సముద్రాన్ని తాకరాదు. (29)

తరువాత లోమశునికి శుభం పలుకుతూ రాజు యుధిష్ఠిరుడు ఆయన చెప్పిన నియమాలు పాటిస్తూ సముద్రంలో స్నానం చేశాడు. ఆ రాత్రి మహేంద్రపర్వతంపై కాలం గడిపాడు. (30)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రాపర్వమను ఉపపర్వమున లోమశతీర్థయాత్రలో మహేంద్రాచలగమనము అను నూట పదునాలుగవ అధ్యాయము. (114)