వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - జనమేజయా! భిమసేనుని మాటలను విని, కుంతీపుత్రుడు, పురుషసింహుడు, శత్రుమర్దనుడు అయిన యుధిష్ఠిరుడు మనస్సులో విచారించాడు - నేను రాజధర్మాలను, వర్ణధర్మాలను, వాటి నిర్ణయాలను విన్నాను. కాని భవిష్యద్వర్తమానాలపై దృష్టి పెట్టినవాడే యథార్తదర్శి అవుతాడు. (1,2)

ధర్మం యొక్క అంతిమలక్ష్యం తెలియడం కష్టం. అది తెలిసిన నేను బలవంతంగా మేరుపర్వతం వంటి ధర్మాన్ని ఎలా అణచివేయగలను? (3)

ఈవిధంగా ముహూర్తకాలం బాగా ఆలోచించి, కర్తవ్యాన్ని నిశ్చయించుకొని, యుధిష్ఠిరుడు వెనువెంటనే భీమునితో ఇలా అన్నాడు. (4)

యుధిష్ఠిరుడిలా అన్నాడు - మహాబాహూ! భారతా! వాక్యకోవిదా! నీవు చెప్పినమాట సరి అయినదే. అయినప్పటికీ నేను మరొక విషయం చెపుతాను. గ్రహించు. (5)

భరతనందనా! భీమసేనా! కేవలం సాహసం వల్ల మహాపాపకర్మలు ప్రారంభిస్తే, అవి మనలను బాధపెడతాయి. (6)

మహాబాహూ! మంచిసలహా తీసికొని, బాగా ఆలోచించి, చక్కగా పూర్ణపరాక్రమం ప్రకటిస్తే దానివల్ల కోరుకొన్న లక్ష్యాలు సిద్ధిస్తాయి. అటువంటి పనిలో దైవం కూడా అనుకూలంగా ఉంటుంది. (7)

కేవలం చాపల్యం వల్ల స్వయంగా బలగర్వంచేత ఉద్ధతుడవై ఇపుడు యుద్ధమనే కార్యం ప్రారంభించాలని భావిస్తున్నావు. ఈ విషయంలో నా మాట విను. (8)

భూరిశ్రవుడు, శలుడు, పరాక్రమవంతుడైన జలసంధుడు, భీష్ముడు, ద్రోణుడు, కర్ణుడు, పరాక్రమవంతుడైన ద్రోణపుత్రుడు, ఎదిరింపశక్యంగాని ధృతరాష్ట్రుని కుమారులైన దుర్యోధనాదులు - వీరంతా అస్త్రవిద్యాకోవిదులు. మనచే అణాచివేయబడిన, దుష్టులైన రాజులందరు ఇపుడు కౌరవపక్షాన్ని ఆశ్రయించి, వారితో మంచి స్నేహాన్ని కలిగి ఉన్నారు. (9-11)

వారంతా దుర్యోధనుని హితానికి కట్టుబడి ఉన్నారు. మనపట్ల వారికి సద్భావం ఉండదు. వారు ధనాగారాలు నిండి, సైనికబలంతో శక్తిసంపన్నులుగా ఉన్నారు. వారంతా యుద్ధంలో మనకు వ్యతిరేకంగా ప్రయత్నిస్తారు. (12)

కౌరవసైన్యంలోని అమాత్యులకు, సైనికులకు, వారి వారి పుత్రులకు సంపూర్ణవేతనాలను, అన్నివిధాలైన భోగసామగ్రిని దుర్యోధనుడు వితరణ చేశాడు. (13)

దుర్యోధనుడు సైన్యంలోని వీరులందరిని విశేషంగా గౌరవించాడు. వారు దుర్యోధనుడి కోసం యుద్ధంలో ప్రాణాలు కూడా విడుస్తారు అని నా నిశ్చితాభిప్రాయం. (14)

మహాబాహూ! భీష్మ, ద్రోణ, కృపులకు వారి పట్ల, మన పట్ల సమానమైన ప్రీతి ఉంది. కాని దుర్యోధనుడి అన్నం తింటున్నారు. అందువల్ల వారు యుద్ధంలో దుర్యోధనుడి కోసం విడువశక్యంగాని ప్రాణాలనైనా వదిలిపెడతారు. (15,16)

వారంతా దివ్యాస్త్రవిద్వాంసులు. ధర్మపరాయనులు. వారిని ఇంద్రాదిదేవతలు కూడ జయించలేరు అని నా అభిప్రాయం. (17)

కౌర్వపక్షంలో ఉన్న కర్ణుడు మహారథుడు. అసహనశీలి. నిత్యం క్రోధంతో ఉండేవాడు. అన్ని అస్త్రాలు తెలిసినవాడు. ఎదిరింప శక్యంగాని వాడు. అభేద్యమైన కవచం చేత సురక్షితుడు కూడా. (18)

యుద్ధంలో పురుషశ్రేష్ఠులైన వీరినందరినీ జయించకుండా నిస్సహాయుడవైన నీవు దుర్యోధనుని చంపలేవు. (19)

వృకోదరా! ధనర్ధారులందరినీ మించిన కర్ణుడు బాణం వేయడంలోని లాఘవాన్ని తలచుకొంటూంటే నాకు నిద్రపట్టడం ళేదు. (20)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - జనమేజయా! యుధిష్ఠిరుడు చెప్పిన మాటల అభిప్రాయం తెలిసి, అసహనశీలుడైన భీమసేనుడు ఉద్వేగం పొంది, విమనస్కుడై ఏమీ మాట్లాడలేకపోయాడు. (21)

పాండుపుత్రులు ఈవిధంగా మాట్లాడుకొంటూండగా, సత్యవతీసుతుడు, మహాయోగి అయిన వ్యాసుడు అక్కడకు వచ్చాడు. (22)

అలా వచ్చిన వ్యాసుని పాండవులు యథోచితంగా పూజించారు. పిదప ఔపదేశికులలో శ్రేష్ఠుడైన వ్యాసుడు యుధిష్ఠిరునితో ఇలా చెప్పాడు. (23)

వ్యాసుడిలా అన్నాడు - మహాబాహూ! నరశ్రేష్ఠా! యుధిష్ఠిరా! నాబుద్ధితో నీహృదయంలోని భావాన్ని తెలుసుకొన్నాను. అందువల్ల వేగంగా వచ్చాను. (24)

భరతనందనా! శత్రుఘ్నా! భీష్మ, ద్రోణ, కృప, కర్ణ, ద్రోణపుత్ర(అశ్వత్థామ), దుర్యోధన, దుఃశాసనుల వల్ల నీ హృదయంలో కలిగిన భయాన్ని శాస్త్రీయమైన ఉపాయంతో పోగొట్టుతాను. (26)

రాజేంద్రా! ఆ ఉపాయాన్ని విని, ధైర్యం వహించి, ప్రయత్నంతో అనుష్ఠించు. అలా అనుష్ఠించిన తర్వాత శీఘ్రంగా నీ మానసిక చింతను విడిచిపెట్టు. (27)

ఆ తరువాత వాక్యవిశారదుడు, పరాశరనందనుడు అయిన వ్యాసుడు యుధిష్ఠిరుని ఏకాంతానికి తీసుకువెళ్ళి యుక్తియుక్తంగా ఇలా చెప్పాడు. (28)

భరతశ్రేష్ఠా! నీకు అభివృద్ధి కలిగే శ్రేష్ఠమైన సమయం వచ్చింది. ధనుర్ధరుడైన అర్జునుడు రణరంగంలో శత్రువులను పరాజితులను చేస్తాడు. (29)

మూర్తీభవించిన సిద్ధివంటి, ప్రతిస్మృతి అనే విద్యను నేను చెపుతున్నాను. తీసుకో, నన్ను ఆశ్రయించిన వాడవుగాన, నీ కీవిద్యను చెపుతున్నాను. (30)

ఆ విద్యను పొంది అర్జునుడు నీ కార్యాన్ని సాధిస్తాడు. దాని ద్వారా అర్జునుడు దివ్యాస్త్రాల కోసం మహేంద్రుని, రుద్రుని, వరుణుని, కుబేరుని, (యమ) ధర్మరాజును కూడ సమీపించవచ్చు. అతడు తన తపస్సుచేత, పరాక్రమం చేత దేవతలను ప్రత్యక్షంగా చూడగలను. (31,32)

ఈ అర్జునుడు పురాతనుడు, మహాతేజస్వి అయిన నరుడనే మహర్షి. ఇతనికి శాశ్వతుడు, అజేయుడు, జయశీలుడు అచ్యుతుడు అయిన నారాయణుడు సహాయుడు. మహాబాహువైన అర్జునుడు ఇంద్ర, రుద్ర, లోకపాలురనుండి అస్త్రాలను తీసికొని, మహాకార్యాన్ని నిర్వహిస్తాడు. (33,34)

పృథివీపతీ! కుంతీనందనా! ఈ వనం విడిచి నివాసయోగ్యమైన మరొక వనాన్ని గురించి ఆలోచించండి. అది మీకు యోగ్యమైనదవుతుంది. (35)

ఒకేచోట ఎక్కువకాలం ఉండడం ప్రీతిజనకంగా ఉండదు. ఇక్కడుండే తాపనులందరికి ఉద్వేగకారకంగా కూడా ఉంటుంది. (36)

ఇక్కడున్న అనేక మృగాలను ఉపయోగించడం జరిగింది. వేదవేదాంగపారంగతులైన బ్రాహ్మణులను చాలామందిని పోషిస్తున్నావు. అందువల్ల ఇక్కడున్న లతలకు, ఓషధులకు కొరత ఏర్పడుతుంది. (37)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ఈ విధంగా చెప్పి, భగవంతుడు, సమర్థుడు, లోకతత్త్వజ్ఞుడు, యోగి, ధీమంతుడు, సత్యవతీసుతుడు అయిన వ్యాసుడు తన్ను ఆశ్రయించిన యుధిష్ఠిరునకు శ్రేష్ఠమైన ఆ విద్య నుపదేశించి, అక్కడే అంతర్ధానమయ్యాడు. (38,39)

ధర్మాత్ముడు, సంయతచిత్తుడు, మేధావి అయిన యుధిష్ఠిరుడు, ఆ వేదమంత్రాన్ని మనస్సుచే ధారణచేసి, ఆయా సమయాలలో దాన్ని చక్కగా అభ్యాసం చేయసాగాడు. (40)

అటు తరువాత వ్యాసుని మాటననుసరించి ధర్మరాజు తనవారందరితో ద్వైతవనాన్ని విడిచి సరస్వతీ నది ఒడ్డున ఉన్న కామ్యకవనానికి వెళ్ళాడు. (41)

మహారాజా! దేవేంద్రుని ఋషులందరూ అనుసరించినట్లు, ఆ ధర్మరాజును శిక్షాక్షరవిశారదులు, తపస్వులు అయిన బ్రాహ్మణులు అనుసరించారు. (42)

భరతశ్రేష్ఠా! వారు ఆ ద్వైతవనం నుండి కామ్యకవనానికి చేరి అమాత్య పరిజనులతో కూడి అక్కడ నివసింపసాగారు. (43)

రాజా! అక్కడవారు కొంచెం కాలం నివసించారు. ధనుర్వేదాభ్యాసాల్లో తత్పరులు, వీరులు, మనస్వులు అయిన పాండవులు ఉత్తమమైన వేదాన్ని వింటూ కొంతకాలం అక్కడున్నారు. (44)

నిత్యం వేటకు వెళుతూ, శుద్ధమైన బాణాలతో మృగాలను వేటాడుతూ, పితృ, దైవత, విప్రులకు యథావిధిగా శ్రాద్ధకర్మలు ఆచరించారు. (45)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున అర్జునాభిగమన పర్వమను ఉపపర్వమున కామ్యకవనగమనమను ముప్పది ఆరవ అధ్యాయము. (36)