యుధిష్ఠిరుడిట్లన్నాడు - యాజ్ఞసేనీ! నీవు మనోహరమై చిత్ర పదాలతో కూడిన, నిపుణమైన మాటను చెప్పావు. మేము దాన్ని విన్నాం. కాని నీవు తెలియకుండానే నాస్తికత్వాన్ని ప్రతిపాదించావు. (1)

రాజపుత్రీ! నేను కర్మఫలాన్ని ఆపేక్షించి కర్మలనాచరించటం లేదు. దానం చెయ్యాలి కాబట్టి చేస్తున్నాను. యజ్ఞం చేయాలనే కర్తవ్యబుద్ధితో యజ్ఞం చేస్తున్నాను. (2)

కర్మకు ఫలం ఉండుగాక! లేకుండుగాక, గృహస్థాశ్రమంలోని పురుషుడు చేయదగిన కర్మను యథాశక్తిగా నేను చేస్తున్నాను. (3)

సుశ్రోణీ! ధర్మం ఆచరిస్తున్నాను, కాని ధర్మఫలాన్ని అపేక్షించి మాత్రం కాదు. శాస్త్రాలను పరిశీలించి, సత్పురుషుల నడవడిని చూసి, సహజంగానే నా మనస్సు ధర్మాన్ని ధరించింది. ఫలాన్ని కోరి ధర్మం చేయడం ధర్మంతో వ్యాపారం చేయడమే. అటువంటివాడు ధర్మపరులలొ నిందింపదగినవాడు. (4,5)

పాపాత్ముడైన మానవుడు నాస్తిక్యబుద్ధితో ధర్మానుష్ఠాన విషయాన్ని శంకించినా, ధర్మం పేరుతో స్వార్థాన్ని పొందాలని భావించినా, ధర్మఫలాన్ని పొందజాలడు. (6)

శాస్త్ర ప్రమాణాలన్నింటి సారం బాగా గ్రహించి నేను చెపుతున్నాను - ధర్మాన్ని శంకించవద్దు. ధర్మాన్ని శంకించేవాడు పశుజాతిలో, పక్షిజాతిలో జన్మిస్తాడు. (7)

ధర్మాన్ని శంకించేవాడు, దుర్బలుడై వేదాది శాస్త్రాలపై అవిశ్వాసం కలవాడు అజరామరమైన లోకాన్ని కోల్పోతాడు. శూద్రుడు వేదాధ్యయనాన్ని కోల్పోయినట్లు వీడు అజరామరమయిన లోకాన్ని కోల్పోతాడు. (8)

మనస్వినీ! వేదాధ్యయనం చేసిన ధర్మపరుడు, కులీనుడూ అయిన వ్యక్తి రాజ - ఋషి - ధర్మచారుల చేత వృద్ధుల యందు లెక్కింపదగినవాడు. (9)

మందబుద్ధియై, శాస్త్రాన్ని ఉల్లంఘించి, ధర్మాన్ని శంకించేవాడు శూద్రుల కంటె, చోరులకంటె పాపాత్ముడు. (10)

అప్రమేయుడు, మహాతపస్వి ఐన మార్కండేయ మహర్షిని నీ ఎదురుగా వెళ్ళడం నీవు ప్రత్యక్షంగా చూశావు కదా! అతడు ధర్మపాలన చేతనే చిరంజీవి అయ్యాడు. (11)

వ్యాసుడు, వసిష్ఠుడు, మైత్రేయుడు, నారదుడు, లోమశుడు, శుకుడు, ఇంకా ఇతర మహర్షులంతా ధర్మంచేతనే శుద్ధ మనస్సును పొందారు. (12)

దివ్యమైన యోగశక్తితో కూడియున్న వీరిని నీవుఉ ప్రత్యక్షంగా చూస్తున్నావు. వారు శపించటానికీ, అనుగ్రహించటానికీ (ఆగ్రహానుగ్రహాలయందు) సమర్థులు. దేవతల కంటె గొప్పవారు. (13)

పుణ్యశీలా! వీరు దేవతల కంటె ప్రఖ్యాతి కలవారు. వేదగమ్య విషయాలను ప్రత్యక్షం చేసుకోగలవారు, వీరు అన్నింటికంటె ముందుగా ధర్మాన్నే ఆచరింపదగినదిగా చెప్తారు. (14)

కల్యాణీ! అందువల్ల మూర్ఖుడైన మనస్సుతో ఈశ్వరుని, ధర్మాన్ని ఆక్షేపించడం, శంకించడం చేయరాదు. (15)

ధర్మం యొక్క తత్త్వం తెలిసిన జ్ఞానులను బాలుడు ఉన్మత్తులుగా భావిస్తాడు. ధర్మాన్ని శంకించే బాలబుద్ధి ఇతరుల నుండి శాస్త్ర ప్రమాణాన్ని గ్రహింపజాలదు. (16)

కేవలం స్వబుద్ధినే ప్రమాణంగా తీసికొని శ్రేష్ఠులను, ఉత్తమధర్మాలను అవహేళన చేసేవాడు ఇంద్రియ ప్రీతి సంబద్ధమైన లోకంలో కనబడేవాటినే సత్యాలుగా గ్రహిస్తాడు. అప్రత్యక్షంగా ఉన్నవాటి విషయంలో మోహపడతాడు. (17)

ధర్మాన్ని శంకించేవాడికి ప్రాయశ్చిత్తం లేదు. ధర్మానికి విరుద్ధంగా ఆలోచించే దీనుడు, పాపాత్ముడూ అయిన వ్యక్తి ఉత్తమలోకాలను పొందలేడు. (18)

ప్రమాణాలను తిరస్కరించేవాడు, వేదశాస్త్రార్థాలను నిందించేవాడు, కామలోభపరాయణుడూ అయిన మూర్ఖుడు నరకం పొందుతాడు. (19)

కల్యాణీ! నిశ్చయబుద్ధితో నిత్యమూ ధర్మాన్ని శంకించకుండా ఆచరించేవాడు పరలోకంలో అనంతసుఖాన్ని పొందుతాడు. అనగా పరమాత్మ ప్రాప్తి నొందుతాడు. (20)

అర్ష ప్రమాణాన్ని ఉల్లంఘించి, ధర్మాన్ని పాలించక సర్వశాస్త్రాలను అతిక్రమించే మూఢుడు ఎన్ని జన్మలెత్తినా సుఖాన్ని పొందలేడు. (21)

భావినీ! ఋషివచనం కాని, శిష్టుల ఆచారం కాని ప్రమాణంగా అంగీకరించని వానికి ఇహపరలోకాలు రెండూ లేవు. ఇది నిశ్చయం. (22)

కృష్ణా! సర్వజ్ఞులు, సర్వదర్శులు అయిన ఋషులు చెప్పిన, శిష్టులు ఆచరించిన పురాతనమైన ధర్మాన్ని శంకించవద్దు. (23)

ద్రౌపదీ! స్వర్గానికి వెళ్ళేవారికి ధర్మమే నావ. సముద్రం యొక్క ఆవలి ఒడ్డుకు చేరాలనుకొనే వర్తకునకు అది నావ వంటిది. (24)

సాధ్వీ! ధర్మాచార పరాయణులు ఆచరించిన ధర్మం నిష్ఫలమే అయితే ఈ సమస్తజగత్తూ అంతులేని అంధకారంలో మునిగిపోతుంది. (25)

ధర్మం నిష్ఫలమైతే ధర్మాత్ములు మోక్షాన్ని పొందరు. వారు విద్యలనే అభ్యసించరు. ఎటువంటి ప్రయోజనానికి ప్రయత్నమే చెయ్యరు. కేవలం పశువుల్లా జీవితాన్ని వెళ్ళబుచ్చేవారు. (26)

తపస్సు, బ్రహ్మచర్యం, యజ్ఞం, స్వాధ్యాయం, దానం, ఋజువర్తనం ఇవి నిష్ఫలాలైతే శ్రేష్ఠులైనవారు ధర్మాన్ని ఆచరించేవారే కారు. ధార్మికాలైన క్రియలు నిష్పలాలైతే ఋషులు, దేవతలు, గంధర్వులు, అసురులు, రాక్షసులు, ప్రభావశాలులైన ఆదరపూర్వకంగా ధర్మాన్ని ఎందుకు ఆచరిస్తారు? (27-29)

కృష్ణా! ధర్మఫలాన్నిచ్చేవాడు ఈశ్వరుడు అని తెలిపే ఋషులు మున్నగువారు ధర్మాన్ని ఆచరించారు. ధర్మమే సనాతన శ్రేయస్సు. ఇది నిశ్చయం. (30)

అటువంటి ధర్మమూ నిష్ఫలం కాదు. అధర్మం కూడా నిష్ఫలమైంది కాదు. విద్యలకు, తపస్సులకు ఫలాలు కనబడుతూనే ఉన్నాయి. కృష్ణా! నీవు ప్రసిద్ధమైన నీ జన్మ వృత్తాంతాన్ని ఒకసారి గుర్తు తెచ్చుకో. నీ సోదరుడు, ప్రతాపవంతుడూ అయిన దృష్టద్యుమ్నుడు ఎలా జన్మించాడో నీకు తెలుసు. (31,32)

తెలినవ్వుకలదానా! ఈ చెప్పిన దృష్టాంతం చాలు నీకు. ధీరుడు కర్మఫలాన్ని పొందుతాడు. ఆ ఫలం స్వల్పమైనా సంతోషిస్తాడు. (33)

కాని బుద్ధిహీనులు ఎక్కువఫలాన్ని పొంది కూడా సంతృప్తి నొందరు. అటువంటి వారికి పరలోకంలో ధర్మం వల్ల కలిగే సుఖం కొంచెం కూడా ఉండదు. (34)

భావినీ! వేదోక్త పుణ్యఫలాలనిచ్చే సత్కర్మల ఫలాలు కానీ, అనిష్టఫలాన్నిచ్చే పాపకర్మల ఫలాలు కానీ ఆరంభమగుట, పుట్టుట, నశించుట అను విషయాలు కానీ దేవరహస్యాలు. (35)

ఈ దేవరహస్యాలను సాధారణ మానవులు తెలియలేక, మోహితులౌతూ ఉంటారు. అటువంటివారు కల్పసహస్రం గడిచినా శ్రేయస్సును (శాశ్వతసుఖాన్ని) పొందలేరు. (36)

ఇవి దేవతలకు రక్షింపదగినవి. దేవతల మాయ తెలియరానిది కదా! ఆశను విడిచినవారు, నియమబద్ధమైన ఆహారం తీసికొనేవారు, తపస్సు చేత పాపాలను దహించినవారూ ప్రసన్నమనస్సులు కల ద్విజులు ఈ రహస్యాలను చూడగలుగుతారు. (37)

ధర్మఫలం తొందరగా కనబడకపోతే అందుకు ధర్మాన్ని కాని, దేవతలను కాని శంకించకూడదు. దోష దృష్టి లేకుండా ప్రయత్నించి యజ్ఞదానాలను చెయ్యాలి. (38)

కర్మలఫలం తప్పక పొందబడుతుంది. ఇది ధర్మశాస్త్ర విధానం. బ్రహ్మ ఈ విషయాన్ని తన పుత్రులకు చెప్పాడు. కశ్యపుడు ఈ విషయం ఎరుగును. (39)

కృష్ణా! అందువల్ల నీ సంశయం మంచువలె నశించుగాక! ధర్మం, ఈశ్వరుడు ఇవన్నీ సత్యమని నిశ్చయించుకొని, నాస్తిక్యభావాన్ని విడిచిపెట్టు. (40)

ప్రాణులన్నింటి ధారణ, పోషణ చేసే ఈశ్వరుని ఆక్షేపించకు. శాస్త్ర, హురుజనోపదేశాల వల్ల ఈశ్వరుని తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించు. అతనికి నమస్కరించు. మళ్ళీ ఇటువంటి బుద్ధి నీకు కలుగకుండుగాక! (41)

కృష్ణా! ఈశ్వరభక్తుడు మర్త్యుడైనా ఈశ్వరుని అనుగ్రహం వల్ల అమరుడౌతాడు. ఉత్తమమగు దైవాన్ని ఏ విధంగానూ అవహేళన చేయకు. (42)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున అర్జునాభిగమన పర్వమను ఉపపర్వమున యుధిష్ఠిర వాక్యమను ముప్పది ఒకటవ అధ్యాయము. (31)