వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - జనమేజయా! శౌనకుడు ఈ విధంగా చెప్పాక కుంతీకుమారుడైన యుధిష్ఠిరుడు పురోహితుని సమీపించి సోదరులందరిసమక్షంలో ఈ విధంగా అన్నాడు. (1)

వేదపారంగతులైన బ్రాహ్మణులు వనంలో నాతో వస్తున్నారు. నేను వీరిని పోషించలేను. అందువల్ల మిక్కిలి దుఃఖపడుతున్నాను. (2)

పూజ్యుడా! వీరిని విడిచిపెట్టలేను. వారి కీయ గల శక్తి నాకు లేదు. ఇపుడు నేనేం చెయ్యాలి. నీవు చెప్పు. (3)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ధర్మాత్ములలో శ్రేష్ఠుడైన ధౌమ్యుడు ముహూర్తకాలం ఏకాగ్రచిత్తంతో ధర్మపూర్వకంగా ఉపాయాన్ని ఆలోచించి యుధిష్ఠిరునితో ఇలా అన్నాడు. (4)

ధౌమ్యుడు ఇలా అన్నాడు - పూర్వం సృష్టింపబడిన ప్రాణులన్నీ ఆకలితో మిక్కిలి బాధపడుతూండగా, వాని పట్ల దయతో సూర్యభగవానుడు తండ్రి వలె ఉత్తరాయణంలో ప్రవేశించి తన కిరణాలతో భూమియందలి జలాలను స్వీకరించి మరల దక్షిణాయనంలో భూమియందు ఆ జలాలను ప్రవేశింపజేశాడు. (5,6)

అనంతరం క్షేత్రభూతమైన భూమిపై ఓషధీపతి అయిన చంద్రుడు అంతరిక్షంలో మేఘరూపంలో ఉన్న సూర్య తేజస్సును స్వీకరించి నీటిచేత ఓషధులను ఉత్పత్తి చేశాడు. (7)

చంద్రుని కిరణాల చేత అభిషిక్తుడైన సూర్యుడు బీజస్థితిని పొంది ఆరు రసాలతో కూడితే పవిత్రమైన ఓషధులు ఉత్పన్నమవుతాయి. అవియే భూమిపై ప్రాణులకు ఆహారం అవుతాయి. (8)

ఈ విధంగా సమస్తప్రాణులను రక్షించే అన్నం సూర్యరూపమైనదే. ఆ సూర్యుడే సర్వప్రాణులకు తండ్రి, రక్షకుడు. అందువల్ల అతనిని శరణు వేడుము. (9)

జన్మకర్మలచే విశుద్ధులై మహాత్ములైన రాజులు పుష్కలమైన తపస్సు చేసి ప్రజలందరిని కష్టాల నుండి ఉద్ధరిస్తారు. (10)

భీముడు, కార్తవీర్యుడు, వేనపుత్రుడైన పృథువు, నహుషుడు మున్నగు రాజులు తపో, యోగ, సమాధులచే ప్రజలను ఆపదల నుండి ఉద్ధరించారు. (11)

ధర్మాత్ముడా! భరతోత్తమా! అందువల్ల కర్మవిశుద్ధుడవై(న) నీవు కూడా తపస్సుచేసి ధర్మానుసారంగా ఈ బ్రాహ్మణులను పోషించు. (12)

జనమేజయుడిలా అన్నాడు - కురువంశశ్రేష్ఠుడైన యుధిష్ఠిరుడు బ్రాహ్మణుల కొరకై అద్భుత దర్శనుడైన సూర్యభగవానుని ఏవిధంగా ఆరాధించాడు? (13)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - రాజేంద్రా! సావధాన చిత్తుడవై, పవిత్రుడవై విను. ఓర్పు వహించు. పూర్తిగా చెపుతాను. (14)

మహామతీ! ధౌమ్యుడు పూర్వం యుధిష్ఠిరునికి చెప్పిన నూట ఎనిమిది సూర్యనామాలు నీకు చెప్తాను విను. (15)

ధౌమ్యుడిలా చెప్పాడు - సూర్యుడు, అర్యముడు, భగుడు, త్వష్ట, పూషుడు, అర్కుడు, సవిత, రవి, గభస్తిమంతుడు, అజుడు, కాలుడు, మృత్యువు, ధాత, ప్రభాకరుడు, పృథివి, ఆపస్సు, తేజస్సు, ఖం, వాయువు, పరాయణుడు, సోముడు, బృహస్పతి, శుక్రుడు, బుధుడు, అంగారకుడు, ఇంద్రుడు, వివస్వంతుడు, దీప్తాంశుడు, శుచి, శౌరి, శనైశ్చరుడు, బ్రహ్మ, విష్ణువు, రుద్రుడు, స్కందుడు, వరుణుడు, యముడు, వైద్యుతుడు, జఠరుడు, ఐంధనుడు, తేజసాంపతి, ధర్మధ్వజుడు, వేదకర్త, వేదాంగుడు, వేదవాహనుడు, కృత, త్రేత, ద్వాపరం, సర్వమలాశ్రయమై కలి, కలా కాష్ఠా ముహూర్త స్వరూపమైన కాలము. క్షప, యామము, క్షణము, సంవత్సరకరుడు, అశ్వత్థుడు, కాలచక్ర ప్రవర్తకుడైన విభావసుడు శాశ్వతుడయిన, పురుషుడు, యోగి, వ్యక్తావ్యక్తుడు, సనాతనుడు, కాలాధ్యక్షుడు, ప్రజాధ్యక్షుడు, విశ్వకర్మ, తమోనుదుడు, వరుణుడు, సాగరుడు, అంశుడు, జీమూతుడు, జీవనుడు, అరిహుడు, భూతాశ్రయుడు, భూతపతి, సర్వలోకనమస్కృతుడు, స్రష్ట, సంవర్తకుడు, వహ్ని, సర్వాది, అలోలుపుడు, అనంతుడు, కపిలుడు, భానుడు, కామదుడు, సర్వతోముఖుడు, జయుడు, విశాలుడు, వరదుడు, సర్వధాతు నిషేచితుడు, మనఃసుపర్ణుడు, భూతాది, శీఘ్రగుడు, ప్రాణధారకుడు, ధన్వంతరి, ధూమకేతుడు, ఆదిదేవుడు, అదితిసుతుడు (ఆదిత్య), ద్వాదశాత్ముడు, అరవిందాక్షుడు, పిత, మాత పితామాహుడు, స్వర్గద్వార ప్రజాద్వార రూపుడు, మోక్షద్వార రూపమయిన త్రివిష్టపుడు, దేహకర్త, ప్రశాంతాత్మ, విశ్వాత్మ, విశ్వతోముఖుడు, చరాచరాత్ముడు, సూక్ష్మాత్ముడు, మైత్రేయుడు, కరుణాన్వితుడు, ఈ నామాష్టశతం కీర్తనీయుడైన తేజోవంతుడైన సూర్యునివి. బ్రహ్మ వీనిని చెప్పాడు. (16-28)

ఈ నామములనుచ్చరించిన తర్వాత, తన హితం కోసం దేవతా, పితృ, యక్ష, గణాలచే సేవింపబడే, అసుర, నిశాచర, సిద్ధులచే నమస్కరింపబడే, శ్రేష్ఠమగు బంగారు, అగ్నికాంతులు గల్గిన సూర్యుని నమస్కరించుచున్నాను అని నమస్కరించాలి. (29)

సూర్యోదయసమయంలో సమాహితచిత్తుడై ఈ నామాలను పఠించినవాడు చక్కని భార్యాపుత్రులను, ధనరత్నరాశులను, పూర్వజన్మస్మృతిని (తనజాతివారి గుర్తింపును?), ధైర్యాన్ని, మంచిమేధను పొందుతాడు. (30)

దేవశ్రేష్ఠుడైన సూర్యభగవానుని ఈ స్తవాన్ని నిర్మలమైన మనస్సుతో ఏకాగ్రచిత్తంతో చదివినవాడు శోకదవాగ్ని సాగరం నుండి విముక్తుడౌతాడు. మనోభీష్టాలయిన కోరికలను పొందుతాడు. (31)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - ఈ విధంగా ధౌమ్యుడు ఆ సమయానికి తగినమాట చెప్పగా, యుధిష్ఠిరుడు బ్రాహ్మణులకోసం సమాధిస్థితుడై, జితేంద్రియుడై దృఢవ్రతుడై, విశుద్ధాత్ముడై ఉత్తమమైన తపస్సు చేశాడు. అతడు పవిత్రజలంతో స్నానం చేసి, సూర్యునికి అభిముఖుడై పుష్పోపహారపూజలచే అర్చించి, జితేంద్రియుడై, వాయుభక్షకుడై యోగమనుష్ఠించి సేవించాడు. (32-34)

గంగాజలాన్ని ఆచమించి నిర్మలమగు వాక్కును నియంత్రించి, ప్రాణాయామం చేసి స్తుతిని ప్రారంభించాడు. (35)

యుధిష్ఠిరుడిట్లు స్తుతించాడు - భానూ! నీవు ఈ ప్రపంచానికి నేత్రం. సర్వప్రాణులకు నీవు ఆత్మవు. సర్వప్రాణులకు నీవు పుట్టుకస్థానం. కర్మానుష్ఠానం చేసేవారికి నీవు సదాచారం. (36)

సాంఖ్యులందరికీ నీవు ప్రాప్తిస్థానం. కర్మయోగులందరికీ నీవు పరాయణుడవు. మోక్షానికి నీవు ప్రతిబంధకం లేని ద్వారం. ముముక్షువులందరికి నీవు ప్రతిబంధకం లేని ద్వారం. ముముక్షువులందరికి నీవు గతి. (ప్రాప్యస్థానము.) (37)

నీవీ ప్రపంచాన్ని ధరిస్తున్నావు. నీచే ఈ లోకం ప్రకాశిస్తోంది. నీచే ఈ లోకం పవిత్రం చేయబడుతోంది. నిర్వ్యాజముగ ఎట్టి స్వార్థమూ లేక నీవు దీనిని పాలిస్తున్నావు. (38)

నీవు ఋషిగణాలచే పూజింపబడుతున్నావు. వేదపారగులైన బ్రాహ్మణులు తమతమవేద శాఖలకు సంబంధించిన మంత్రాలతో తగిన సమయంలో నిన్ను స్తుతించి పూజిస్తున్నారు. (39)

నీ నుండి వరాన్ని కోరుకొంటున్న సిద్ధ, చారణ, గంధర్వ, యక్ష, గుహ్యక, పన్నగులు వెళుతూన్న నీ దివ్యరథాన్ని అనుసరిస్తున్నారు. (40)

ముప్పదిమూడు దేవతలు, వైమానికులైన సిద్ధగణాలు, ఉపేంద్ర మహేంద్రులు నిన్ను ఆరాధించి సిద్ధిని పొందారు. (41)

విద్యాధర శ్రేష్ఠులు దివ్య మందారమాలలతో నిన్ను పూజించి సఫలమనోరథులవుతున్నారు.

గుహ్యకులు, ఏడు పితృగణాలు, దివ్యులైన మానవులు నిన్ను పూజించి శీఘ్రంగా ప్రధానస్థానాన్ని పొందుతున్నారు. వసు, రుద్ర, మరుద్గణాలు, సాధ్యులు, నీ కిరణాలు త్రాగే వాలఖిల్యాది సిద్ధులు నిన్ను పూజించి ప్రాణులలో శ్రేష్ఠులయ్యారు. (42-44)

బ్రహ్మలోకంతో పాటు ఏడులోకాలలోనూ సూర్యుని మించిన ప్రాణి వేరొకటిలేదు.

తేజోవంతాలైన ఇతరప్రాణులు ఎన్ని ఉన్నా, వానికి నీవంటి ప్రకాశంగాని, ప్రభావంకాని లేదు.

జ్యోతిస్సులన్నీ నీ యందు ఉన్నాయి. నీవు సర్వజ్యోతిస్సులకు అధిపతివి. సత్త్వమూ, సత్యమూ, అన్ని సాత్త్వికభావాలూ నీయందు ఉన్నాయి.

నీ తేజస్సుచే విశ్వకర్మచేసిన సునాభమనే చక్రం చేత శార్ ఙ్గధన్వుడైన శ్రీహరి అసురుల గర్వాన్ని నాశనం చేశాడు. (45-48)

నీవు గ్రీష్మర్తువులో నీ కిరణాలచే సమస్తప్రాణుల యొక్క సర్వౌషధిరసాల యొక్క తేజస్సు స్వీకరించి మరల వర్షర్తువులో విడుస్తున్నావు. (49)

వర్షర్తువునందు నీ కిరణాలు కొన్ని తపింపజేస్తాయు. మరికొన్ని కిరణాలు దహింపజేస్తాయి. మరికొన్ని కిరణాలు మేఘాలనేర్పరచి గర్జిస్తున్నాయి. మరికొన్ని కిరణాలు మేఘాలలో మెరుస్తాయి. మరికొన్ని వర్షిస్తాయి. (50)

చలిగాలులచే బాధపడుతున్న లోకాన్ని నీ కిరణాలు సుఖపెట్టినట్లు అగ్ని కాని, వస్త్రాలు కాని, కంబళ్లుకాని సుఖపెట్టలేవు. (51)

పదమూడు ద్వీపాలతో ఉన్న భూమిని నీవు నీ కిరణాలచే ప్రకాశింపజేస్తున్నావు. ముల్లోకాల హితం కొరకు నీవొక్కడవే ప్రవర్తిస్తున్నావు. (52)

నీవు ఉదయించకపోతే ఈ జగత్తంతా చీకటవుతుంది. (అంధకారమయమవుతుంది). మానవులు ధర్మార్థకామాలయందు ప్రవర్తింపలేరు. (53)

బ్రాహ్మణ, క్షత్రియ, వైశ్యగణాలు నీ అనుగ్రహం వల్లనే ఆధానం, పశుబంధనం, ఇష్టి, మంత్రం, యజ్ఞాలు, తపస్సు మున్నగు కర్మలను చేయగలుగుతున్నారు. (54)

బ్రహ్మకు వేయి యుగాలు ఒక దినంగా చెప్పబడింది. దానికి ఆద్యంతాలు నీవే అని కాలజ్ఞులు చెప్పారు. (55)

మనువుల యొక్క మనుపుత్రుల యొక్క, అమానుష పురుషుల యొక్క జగత్తునకు, అన్ని మన్వంతరములకు, ఈశ్వరులకు నీవే ఈశ్వరుడవు. (56)

సృష్టిసంహారకాలం ప్రలయకాలం సమీపించినపుడు నీకోపం నుండి వెలువడిన సంవర్తకాగ్ని ముల్లోకాలను భస్మంచేసి, నీ యందు వెలుగొందుతుంది. (57)

నీ కిరణాల నుండి ఉత్పన్నమైన అనేక వర్ణాలు గల ఐరావతాదిమహామేఘాలు, పిడుగులు సమస్త ప్రాణికోటిని సంహరిస్తాయి. (58)

నిన్ను నీవు పన్నెండు విధాలుగా విభజించుకొని ద్వాదశాదిత్యస్వరూపుడవై ముల్లోకాలను ఒకే సముద్రంగా సంగ్రహించి నీ కిరణాలతో శుష్కింపజేస్తున్నావు. (59)

నీవు ఇంద్రుడవు, రుద్రుడవు, విష్ణుడవు, ప్రజాపతివి, అగ్నివి, నివు సూక్ష్మ మనస్సువు, నివు వ్యాపకుడవు, నీవు శాశ్వతమైన బ్రహ్మవు అని చెపుతున్నారు. (60)

నీవు శుద్ధబ్రహ్మమగు హంసవు. సవిత, భానుడు, అంశుమాలి, వృషాకపి, వివస్వంతుడు, మిహిరుడు, పూష, మిత్రుడు, ధర్ముడు, సహస్రరశ్మి, ఆదిత్యుడు, తపనుడు, గవాంపతి, మార్తాండుడు, అర్కుడు, రవి, - సూర్యుడు, దినకర్త, దివాకరుడు, సప్తసప్తి, ధామకేశి, విరోచనుడు, ఆశుగామి, తమోఘ్నుడు, హరితాశ్వుడు, అని కీర్తింపబడుతున్నావు. (61-63)

నిర్వేదం, అహంకారం లేకుండా సప్తమినాడు కాని, షష్ఠినాడు కాని నిన్ను పూజించినవానికి సంపద (లక్ష్మి) కలుగుతుంది. (64)

అనన్యమనుస్కులై నిన్ను పూజించి నమస్కరించిన వారికి ఆపదలుకాని, ఆధులుకాని, వ్యాధులుకాని కలుగవు. (65)

హృదయపూర్వకంగా నీ భక్తులైనవారు సమస్తరోగాల నుండి విముక్తులై, పాపాలన్నింటిని విడిచి, చిరంజీవులై సుఖంగా ఉంటారు. (66)

అన్నపతీ! శ్రద్ధగా అందరికి ఆతిధ్యమివ్వాలని కోరుకుంటూ ఆపత్కాలంలో వేడుతున్న నాకు నీవు అన్నం ఇవ్వడానికి తగినవాడవు. (67)

నీ పాదాలను ఆశ్రయించి మాఠర - అరుణ - దండాది అనుచరులు ఉన్నారు. విద్యుత్తును ప్రసరింపజేయగల వారికందరికీ నమస్కరిస్తున్నాను. (68)

క్షుభ(విద్యుత్తు) తో పాటుగ ఉన్న మైత్రీదేవి, గౌరి, పద్మ మున్నగు భూతమాతలకందరికి నమస్కరిస్తున్నాను. శరణాగతుడనైన నన్ను రక్షించండి. (69)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - మహారాజా! ఈ విధంగా యుధిష్ఠిరుడు స్తుతిస్తే, లోకభావనుడు, భాస్కరుడు, దివాకరుడు అయిన సూర్యుడు ప్రసన్నుడై మండుతున్న అగ్నివలె ప్రకాశిస్తున్న శరీరంతో ప్రత్యక్షమయ్యాడు. (70)

సూర్యు(వివస్వంతు)డిలా అన్నాడు - ధర్మరాజా! నీవు కోరుకొన్న దంతటిని నీవు పొందగలవు. ఓ పన్నెండు సంవత్సరాలు నీకు అన్నం నే నిస్తాను. (71)

నరాధిపా! సువ్రతా! నేనిస్తున్న ఈ రాగిపాత్రను స్వీకరించు. ఈ పాత్రతో మీ వంటింట్లో సంస్కరించిన ఫలమూలామిషశాకాలు, అన్నం మొదలగు చతుర్విధపదార్థాలు (పాంచాలి భోజనము చేయునంత వరకు) అక్షయాలుగా ఉంటాయి. (72-73)

ఇప్పటి నుండి పదునాల్గవ సంవత్సరంలో నీవు మరల రాజ్యాన్ని పొందుతావు. (73 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఇలా చెప్పి సూర్య భగవానుడక్కడే అంతర్ధానమయ్యాడు. (74)

ఎవరైననూ మనోనిగ్రహంతో, ఏకాగ్రచిత్తంతో ఈ సూర్యస్తవాన్ని పఠిస్తే, అతడికి దుర్లభమైన వరాన్ని కూడ సూర్యభగవానుడిస్తాడు. (75)

నిత్యమూ ఈ స్తోత్రాన్ని పఠించిన, స్త్రీ పురుషులు విన్నవారూ పుత్రుని కోరితే పుత్రునీ, ధనాన్ని కోరితే ధనాన్నీ, విద్యను కోరితే విద్యనూ పొందుతారు. (76)

స్త్రీ పురుషులెవరైనా సాయంప్రాతః సంధ్యలు రెంటి యందూ దీన్ని నిత్యం పఠిస్తే ఆపదలో ఉన్నవాడు ఆపదనుండి విముక్తుడవుతాడు. బంధనంలో ఉన్నవాడు బంధం నుండి విముక్తి పొందుతాడు. (77)

ఈ స్తుతిని పూర్వకాలంలో బ్రహ్మ మహాత్ముడైన ఇంద్రునికిచ్చాడు. ఇంద్రుని నుండి నారదుడు, అతని నుండి ధౌమ్యుడు పొందాడు. ధౌమ్యుని నుండి యుధిష్ఠిరుడు పొంది సర్వకామాలను పొందాడు. (78)

ఈ సూర్యస్తవాన్ని నిష్ఠగా ఆచరించినవాడు యుద్ధంలో ఎల్లప్పుడూ జయాన్ని పొందుతాడు. గొప్ప సంపదను పొందుతాడు. అన్ని పాపాల నుండి ముక్తుడౌతాడు. సూర్యలోకాన్ని పొందుతాడు. (79)

జనమేజయా! సూర్యుని నుండి ఈ విధంగా వరాన్ని పొంది, ధర్మవేత్త అయిన యుధిష్ఠిరుడు నీటి నుండి లేచి బయటకు వచ్చి ధౌమ్యుని పాదాలు పట్టుకొన్నాడు. సోదరులను కౌగిలించుకొన్నాడు. (80)

యుఢిష్ఠిరుడు ప్రేమతో ద్రౌపదిని కలుసుకొన్నాడు. ఆమె అతనికి నమస్కరించింది. ఆమెతో పాటు మహానసంలోకి (వంటగదిలోకి) వెళ్ళాడు. (81)

ఆ పాత్రలో కొద్దిగా వండినా చతుర్విధాలైన భక్ష్యాలు అక్షయ్యంగా వృద్ధి చెందాయి. వాటితో ధర్మజుడు బ్రాహ్మణులకు భోజనం పెట్టాడు. (82)

బ్రాహ్మణులు భుజించిన పిమ్మట, సోదరులకు కూడ భోజనం పెట్టి, మిగిలిన విఘసమనే భుక్తశేషమును యుధిష్ఠిరుడు భుజిస్తాడు. (83)

యుధిష్ఠిరుడు తిన్న తర్వాత ద్రౌపది భుజిస్తుంది. ఆమె భుజించిన పిమ్మట ఆ ప్రాతలోని అన్నం అయిపోతుంది. ఇక వృద్ధి చెందదు. సూర్యునితో సమానమైన తేజస్సు గల ధర్మరాజు సూర్యుని వల్ల ఈ విధంగా తన మనోవాంఛితాలన్నింటిని పొంది బ్రాహ్మణులకు ఇచ్చాడు. ఆయా తిథి నక్షత్ర పర్వాలలో చేయదగిన యజ్ఞసంబంధ కర్మలు పురోహితులు ముందుండగ విధిమంత్ర ప్రమాణసహితంగా జరుగుతున్నాయి. (84,85)

అనంతరం స్వస్తివాచనం పల్కిన బ్రాహ్మణసముదాయంతో ధౌమ్యునితో పాండవులు అక్కడ నుండి కామ్యకవనానికి వెళ్ళారు. (86)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున అరణ్యపర్వమను ఉపపర్వమున కామ్యకవనప్రవేశమను మూడవ అధ్యాయము. (3)