జరాసంధుడు పలికాడు - బ్రాహ్మణులారా! మీతో నాకు యుద్ధకారణం ఎంత ప్రయత్నించినా గుర్తురావటం లేదు. ఎంత ఆలోచించినా నాకు మీకు మధ్య వైరకారణం తెలియటం లేదు. (1)

బ్రాహ్మణులారా! నేను మీపట్ల అపకారం చేయనప్పుడు మీకు నేను శత్రువును ఎలా అవుతాను? చెప్పండి. ఇది సత్పురుషుల నియమమేనా! (2)

ధర్మానికి పీడ కలిగినప్పుడు తప్పక మనస్సునకు సంతాపం కల్గుతుంది. ధర్మజ్ఞుడైన క్షత్రియుడు నిరపరాధి పట్ల విపరీత ఆచరణం చేయడు. నిరపరాధులను బాధించిన మహారథుడైన క్షత్రియుడు ధనాన్ని, ధర్మాన్ని పోగొట్టుకొని కష్టాన్ని పొందుతాడు. తన శ్రేయస్సుకు దూరమౌతాడు. ఇది సత్యం. (3,4)

సజ్జనధర్మాన్ని చక్కగా పాలించేవారికి ముల్లోకాల్లోను క్షత్రియధర్మమే శ్రేష్ఠమైంది. ధర్మజ్ఞులు క్షత్రియులు ఇతర ధర్మాలను ప్రశంసించారు. (5)

నేను నా మనస్సును వశపరచుకొని స్వధర్మపాలనం చేస్తున్నాను. ప్రజలపట్లకూడ అపరాధిని కాను. అలాంటి నన్ను మీరెందుకో అపరాధిగా భావిస్తున్నారు. (6)

శ్రీకృష్ణుడు అన్నాడు. మహాబాహు! మంచికులంలో ఒకే ఒకడు ఆ వంశభారాన్ని మోస్తాడు. ఆ కులరక్షన అతనిపై ఆధారపడింది. అలాంటి మహాపురుషుని ఆజ్ఞానుసారం మేము నిన్ను శిక్షించటానికి వచ్చాం. (7)

రాజా! నీచే భూలోకవాసులైన రాజేంద్రులెందరో బందీలుగా చేయబడ్డారు. అంత అపరాధం చేసినా నిన్ను నీవు నిరపరాధిగా భావించుకొంటున్నావు. (8)

రాజా! శ్రేష్ఠుడైన రాజు శ్రేష్ఠులైన ఇతర రాజులను ఎందుకు చంపాలి? ఆ రాజులను బంధిమ్చి రుద్రునికి కానుకగా సమర్పిస్తున్నావు. (9)

జరాసంధా! నీచే చేయబడ్డ పాపం అందరిపైనా పడుతోంది. మేము ధర్మరక్షణంలో, పాలనంలో సమర్థులం. (10)

దేవతలను పూజించటం కోసం మనుష్యులను వధించటం ఎక్కడా చూడలేదు. కళ్యాణకరుడైన శంకరుని పూజించటానికి మనుష్యులను హింసించడం ఎందుకు? (11)

జరాసంధా! నీ బుద్ధి నశించింది. నీవెలా క్షత్రియుడవో అలాగే వారూ క్షత్రియులు. వారిని పశువులుగా చేసి చంపుతున్నావు. నీవంటి క్రూరుడు వేరొకడు లేడు. (12)

ఎవడు ఏ ఏ అవస్థలో ఏ ఏ కర్మలు చేస్తాడో వాడు ఆయా అవస్థలలో అలాంటి ఫలాలనే పొందుతాడు. (13)

నీవు నీజాతి వారిని చంపే హంతకుడవు. మేము ఆపదలలో ఉన్న దీనులను రక్షించే శీలం కలవారం. సజాతీయులైన క్షత్రియుల అభివృద్ధికై నిన్ను చంపటానికి ఇక్కడకు వచ్చాం. (14)

రాజా! క్షత్రియులలో నావంటి వీరుడు వేరొకడు ఈ లోకంలో లేడని నీవు భావిస్తున్నావు. అది అంతా నీ బుద్ధి వలన ఏర్పడిన భ్రమ మాత్రమే. (15)

రాజోత్తమా! స్వాభిమాని అయిన రాజు ఎవరయినా అయినవారిని తెలిసి చంపటానికి ప్రయత్నిస్తాడా? దీనిద్వారా అక్షయమైన స్వర్గాన్ని దూరం చేసుకొంటాడా? (16)

రాజశ్రేష్ఠా! స్వర్గప్రాప్తికై యుద్ధమనే యజ్ఞంలో దీక్షగైకొని క్షత్రియులు తమకిష్టమైన లోకాలను జయిస్తున్నారు. దీనిని నీవు తెలుసుకో. (17)

వేదాధ్యయనం స్వర్గాన్నిస్తుంది. పరోపకారం వల్ల కలిగిన కీర్తి స్వర్గానిస్తుంది. తపస్సు స్వర్గాన్ని స్థిరం చేస్తుంది. ఈ మూడింటికంటె యుద్ధంలో మరణించటం ద్వారా స్వర్గాన్ని పొందటం క్షత్రియునికి ఉత్తమం. (18)

క్షత్రియునికి యుద్ధంలో మరణించటం ఇంద్రుని వైజయంతీ భవనంలో నివసించటంతో సమానం. ఇది ఎల్లప్పుడు గుణాలతో నిండి ఉంటుంది. ఈ యుద్ధం ద్వారానే ఇంద్రుడు రాక్షసులను జయించి సర్వరక్షణం చేస్తున్నాడు. (19)

మాతో నీకు జరుగబోయే యుద్ధం నీకు స్వర్గప్రాప్తికి కారణం అవుతుంది. అట్టి యుద్ధం ఎవరికి చిక్కుతుంది? 'నా వద్ద చాలాసేన ఉంది' అని గర్వంతో మగధసేనలతో లోకాన్ని జయించి ఇతర రాజుల్ని అవమానింపవద్దు. ప్రతిమనుజుని యందు బలపరాక్రమాలు ఉన్నాయి. కొందరిలో నీతో సమానంగానూ, కొందరిలో నీకంటె అధికంగాను తేజస్సు ఉంది. (20,21)

ఎంతవరకు ఈ విషయాన్ని నీవు గుర్తింపవో, అంతవరకు నీ గర్వం వృద్ధి చెందుతుంది. ఈ నీ గర్వం మావంటివారికి సహింపరానిది. అందుచే నీకీ హితవు చెప్తున్నాను. (22)

మగధరాజా! నీవు నీ సమానవీరుల పట్ల అభిమానాన్ని, గర్వాన్ని విడచిపెట్టు. ఈ గర్వంతో పుత్ర, మంత్రి, సేనాసహితంగా యమలోకానికి పోవద్దు. (23)

దంభోద్భవుడు, కార్తవీర్యార్జునుడు, ఉత్తరుడు, బృహద్రథుడు తమ కంటె ఉత్తములను అవమానించి సేనలతో సహా నశించిపోయారు. (24)

నీతో యుద్ధాన్ని కోరే మేము నిశ్చయంగా బ్రాహ్మణులం కాము. నేను వసుదేవుని పుత్రుడనైన హృషీకేశుడను. వీరిరువును పాండుపుత్రులు భీమార్జునులు. నేను వీరిరువురి మామకొడుకును. నికు ప్రసిద్ధుడైన శత్రువును. నన్ను బాగుగా గుర్తించు. (25)

మగధరాజా! మేము నిన్ను యుద్ధానికి ఆహ్వానిస్తున్నాం. నీవు రాజులందరినీ విడిచిపెట్టు లేదా యమలోకానికి పో. (26)

జరాసంధుడు అన్నాడు - శ్రీకృష్ణా! నేను యుద్ధంలో జయించి రాజులందరినీ బందీలుగా చేశాను. నేను జయింపని శత్రురాజొక్కడైనా ఇక్కడ లేడు. (27)

శ్రీకృష్ణా! క్షత్రియునకు ఇదే జీవితమ్ నిర్ణయింపబడి ధర్మబద్ధమైంది. పరాక్రమంతో శత్రువులను వశపరచుకొని వారితో స్వేచ్ఛగా ప్రవర్తించాలి. (28)

నేను క్షత్రియనియమాలను గుర్తుంచుకుని పాటిస్తూ ఎల్లప్పుడు దేవతల కొరకు బలిగా ఇచ్చేరాజులను కానుకగా తెచ్చి మీభయంతో వరినిప్పుడు ఎట్లు విడిచిపెడతాను? (29)

మీసేన వ్యూహనిర్మితమైన నా సేనతోగాని, నేను మీలో ఒక్కరితో గాని, ఇద్దరితో, ముగ్గురుతోగాని విడివిడిగా గాని, కలిపిగాని యుద్ధం చేయటానికి సిద్ధంగా ఉన్నాను. (30)

వైశంపాయనుడు అన్నాడు. - ఇలా పలికి భయానక కర్మలను ఆచరించే ఆ ముగ్గురు యోధులతో యుద్ధం చేయ పూనుకొని జరాసంధుడు తన పుత్రుడైన సహదేవుని పట్టాభిషేకానికై ఆజ్ఞ ఇచ్చినాడు. (31)

పిమ్మట యుద్ధం సమీపింపగా జరాసంధుడు కౌశికుడు, చిత్రసేనుడు అనే నిర్జీవులైన తన సేనాపతులను స్మరించాడు. (32)

ఎవరిపేర్లను పూర్వం హంస, డింభకులని కీర్తించామో వారే వీరు. మనుజలోకంలో ప్రతివాడు వీరిపట్ల పెద్ద ఆదరభావం కలవాడే. (33)

అదే సమయంలో పురుషులలో శ్రేష్ఠుడు, అభిమానవంతుడు, సత్యప్రతిజ్ఞకలవాడు, సింహపరాక్రమవంతుడు, వసుదేవకుమారుడు, బలరాముని సోదరుడు శ్రీకృష్ణుడు దివ్యదృష్టిచే జరాసంధుని పూర్వచరిత్రను స్మరించాడు. సింహంతో సమానపరాక్రమం, భయానక పురుషార్థాలు ప్రదర్శింపగల జరాసంధుని వధను గూర్చి తెలిసికొన్నాడు. యదు వంశీయులకు ఇతడు అవధ్యుడు. బ్రహ్మవరానుసారం స్వయంగా అతడిని చంపటానికి ఇష్టపడలేదు. (34-36)

జనమేజయుడు అడిగాడు - శ్రీకృష్ణజరాసంధులకు పరస్పరం కలహం ఎలా ఏర్పడింది. అప్పుడు జరాసంధుడు యదుశ్రేష్ఠుడైన శ్రీకృష్ణుని ఎలా జయించాడు.

కంసుడు మగధరాజు జరాసంధునకు ఏమవుతాడు? ఏకారణమ్గా శ్రీకృష్ణునితో శత్రుత్వం కలిగింది? వైశంపాయనా! ఈ వృత్తాంతాన్ని పూర్తిగా నాకు వినిపించు.

వైశంపాయనుడు అన్నాడు - రాజా! యాదవవంశంలో బుద్ధిమంతుడు వసుదేవుడు పుట్టాడు. అతడు యాదవుల రాజైన ఉగ్రసేనునికి నమ్మకమైన మంత్రి.

ఉగ్రసేనుని పుత్రులలో బలవంతుడు కంసుడు అందరికంటె పెద్దవాడు. అతడు అన్ని శస్త్ర విద్యలలో ఆరితేరాడు.

జరాసంధుని కుమార్తె అతని భార్య, మిక్కిలి ప్రసిద్ధమైనది. రాజ్యశుల్కంగా తన భర్తను పట్టాభిషిక్తుని చేసే నియమంతో ఆమె జరాసంధునిచే ఇవ్వబడింది.

ఆ నియమపాలనానికై ఉగ్రసేనుని పెద్దకుమారుడు, అమోఘపరాక్రమవంతుడు కంసుడు మథురానగరానికి మంత్రుల ద్వారా పట్టాభిషిక్తుడు అయ్యాడు.

ఐశ్వర్యబలమత్తుడై అతడు తన తండ్రిని బందీని కావించి ఆ రాజ్యాన్ని మంత్రులతో కలిసి అనుభవించసాగాడు.

తెలివితక్కువవాడైన కంసుడు వసుదేవుని మంచి ఆదేశాలను పాటించటం లేదు. అయినా ధర్మబుద్ధికల వసుదేవుడు ఆ రాజ్యాన్ని ధర్మంగా పరిపాలింపజేస్తున్నాడు.

దైత్యేంద్రుడైన కంసుడు మిక్కిలి ప్రసన్నుడై వసుదేవునికి దేవకుని పుత్రిక అయిన దేవకితో వివాహం జరిపించాడు. దేవకుడు ఉగ్రసేనుని సోదరుడు.

వసుదేవుడు దేవకీదేవిని రథమెక్కించి తీసికొనిపోతున్నప్పుడు మహారాజు కంసుడు కూడ రథమెక్కి బయలుదేరాడు.

ఆకాశంలో ఒక దేవదూత వాణి స్పష్టంగా వినిపించింది వసుదేవుడు, కంసుడు ఆ అశరీరవాణిని విన్నారు.

కంసుడా! నేడు ఏ దేవకిని నీవు రథంపై తీసుకొని మధురకు పోతున్నావో ఆమె ఎనిమిదవ గర్భంలో నీ మృత్యువు జన్మిస్తాడు.

ఆ ఆకాశవాణి మాటలను విని కంసుడు పరమదుర్బుద్ధి కలవాడై పదునైన ఖడ్గాన్ని తీసి ఆమె శిరస్సును ఖండింపబోయాడు.

అదే సమయాన వివేకి అయిన వసుదేవుడు నవ్వుతూ క్రోధవశుడైన కంసుని ఊరడిస్తూ అతనిని బ్రతిమాలుకొన్నాడు.

రాజా! అన్ని ధర్మములందు స్త్రీ చంపగూడనిదని నిర్ణయం. హఠాత్తుగా నిరపరాధి, అబల అయిన ఈమెను ఎందుకు చంప బోతున్నావు?

రాజా! నీకు దేనివల్ల భయమో దానిని నీవు తొలగించుకోవచ్చును. ఈమెనూ రక్షించుకోవచ్చు. నీ ప్రతిజ్ఞనూ రక్షించుకోవచ్చును.

ఈమె ఎనిమిదవ గర్భంలోని పుత్రుని వెంటనే నాశనం చేయి. నీకు రాగల ఆపద నివారింపబడుతుంది.

వసుదేవుని వచనానుసారం శూరసేనదేశపు రాజైన కంసుడు ఆ మాటలను అంగీకరించాడు. పిమ్మట ఆ మాటలను అంగీకరించాడు. పిమ్మట సూర్యసమతేజోవంతులు కుమారులు పుట్టారు. పుట్టినవారిని పుట్టినట్లుగా అందరినీ మధురాధిపుడు చంపివేశాడు.

అనంతరం దేవకీగర్భాన ఏడవవాడుగా బలరాముడు పుట్టాడు. యముడు తన మాయచే సాటిలేని ఆ గర్భాన్ని రోహిణి దేవి ఉదరంలో ప్రవేశపెట్టాడు. ఆకర్షణ కల్గియుండటం చేత అతడు సంకర్షణుడనే పేరు పొందాడు. బలప్రధానుడైనందున బలదేవుడనే పేరు వచ్చింది.

తిరిగి దేవకీ గర్భాన ఎనిమిదవవాడుగా మధుసూదనుడు పుట్టాడు. రాజైన కంసుడు ఆ గర్భాన్ని చాలా జాగ్రత్తగా సంరక్షించాడు.

దేవకి ప్రసవకాలం సమీపించగా సాత్వతుడైన వసుదేవుని రక్షణకై ఉగ్రస్వభావం, క్రూరకర్మగల మంత్రిని కంసుడు నియమించాడు. కాని బాలుడైన శ్రీకృష్ణుని ప్రభావంచే రక్షకులు నిద్రించిన పిదప అక్కడ నుంచి తేజోవంతుడు వసుదేవుడు బాలకునితో కలిసి నందకులానికి వెళ్లాడు. అప్పుడే పుట్టిన వాసుదేవుని మధుర నుంచి దూరం చేసి తండ్రి వసుదేవుడు తెచ్చి కంసునికి కానుకగా ఇచ్చాడు.

దేవదూతమాటను గుర్తు తెచ్చుకొని కంసుడు భయంతో ఆమెను చంపాలని ఆ కన్యకను భూమికేసి గట్టిగా కొట్టాడు. ఆమె అతని చేతి నుంచి విడిపించుకొని నవ్వుతూ ఆర్యా అను శబ్దాన్ని ఉచ్చరిస్తూ అదృశ్య అయింది. అప్పటి నుంచి ఆమె పేరు 'ఆర్య' అయింది.

ఈ విధంగా బుద్ధిమంతుడైన వసుదేవుడు ఆ కంసుని మోసపుచ్చి తన పుత్రుని గోకులంలో పెంచసాగాడు.

వాసుదేవుడు కూడ గోపకులలో నీటిలోని పద్మంవలె పెరిగాడు. కొయ్యలలో అగ్ని దాగినట్లు అతడు కంసునికి జాడ తెలియకుండానే పెరుగసాగాడు.

మధురేశ్వరుడైన కంసుడు ఆ గోపకులను మిక్కిలి బాధించాడు. ఇక్కడ బాహుసంపదకల శ్రీకృష్ణుడు తేజస్సు, బలాలతో వృద్ధిపొందాడు.

కంసునిచే పీడితులయిన గోపకులు భయంతో కొందరు, కోరికలతో కొందరు శ్రీకృష్ణుని చుట్టుముట్టారు.

ఆ శ్రీకృష్ణుడు బలసంపదతో కూడి ఉగ్రసేనుని సమ్మతిపై అతని సోదరగణంతో సహా కంసుని చంపి తిరిగి ఉగ్రసేనుని రాజ్యాభిషిక్తుని కావించాడు.

శ్రీకృష్ణుడు కంసుని చంపాడు అని జరాసంధుడు విని కంసుని పుత్రుని శూరసేనదేశానికి రాజుగా చేశాడు.

అతడు గొప్పసైన్యంతో ఆ రాజ్యాన్ని ఆక్రమించి శ్రీకృష్ణుని ఓడించి తనపుత్రిక కుమారుని రాజుగా చేశాడు.

ప్రతాపవంతుడైన జరాసంధుడు బలం, సేనలతో కూడి ఉగ్రసేనుని, యాదవులను అనేకసార్లు కష్టాలపాలు చేశాడు. శ్రీకృష్ణజరాసంధుల మధ్య వైరానికి ఇదే కారణం.

తన మనోవాంభ తీర్చుకొనటానికి జయించిన రాజులందరిని దేవశ్రేష్ఠుడు, మహాదేవుడు, చర్మాంబరుడు, త్ర్యంబకుడు అయిన శివునికి బలియిచ్చి తన యజ్ఞాలను పూర్తి చేయసాగాడు. ఇది అంతా జరిగింది జరిగినట్లు చెప్పబడింది. ఇక భీమసేనునిచే ఆ జరాసంధుడు ఎలా చంపబడ్డాడో అది విను.

ఇది శ్రీమహాభారతమున సభాపర్వమున జరాసంధవధ పర్వమను ఉపపర్వమున జరాసంధ యుద్ధోద్యోగమ్ అను ఇరువది రెండవ అధ్యాయము. (22)