వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. ఆ శతశృంగ పర్వతంపై కూడా గొప్ప తపస్సు చేస్తున్న ఆవీరుడు - పాండురాజు - సిద్ధచారణ సమూహాలకు కన్నుల పండువు అయ్యాడు. (1)

జనమేజయా! ఆపాండురాజు పెద్దలనూ సేవిస్తూ, అహంకారాన్ని వీడి, మనస్సునూ ఇంద్రియాలనూ అదుపులో నిలిపికొని, తన శక్తితోనే స్వర్గలోకాన్ని పొందటానికి ఉద్యుక్తుడయ్యాడు. (2)

కొందరికి తోబుట్టువులా కనిపించాడు. కొందరికి మిత్రుడయ్యాడు. మరికొంతమంది మహర్షులు ఆయనను కన్నబిడ్డగా భావించి కాపాడసాగారు. (3)

భరతశ్రేష్ఠా! జనమేజయా! ఆ పాండురాజు చాలాకాలం నిష్కల్మషంగా తపస్సు చేసి బ్రహ్మర్షులతో సమానుడయ్యాడు. (4)

ఒక అమావాస్యనాడు వ్రతదీక్షలు గల మహర్షులు అందరూ కలిసి బ్రహ్మను సందర్శించాలన్న కోరికతో బ్రహ్మలోకానికి బయలుదేరారు. (5)

ప్రయాణమయిన ఋషులను చూసి పాండురాజు "ప్రవక్తలలో శ్రేష్ఠులయిన మీరు ఎక్కడకు వెళ్తున్నారు" అని వారిని అడిగాడు.- (6)

ఋషులు ఇలా అన్నారు. నేడు బ్రహ్మలోకంలో పెద్దసభ జరుగుతోంది. మహాత్ము లయిన దేవతలు, పితరులు అందరూ కలుస్తున్నారు. బ్రహ్మదేవుని చూడాలని మేముకూడా అక్కడకు వెళ్తున్నాము. (7)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. వెంటనే పాండురాజు లేచి మహర్షులతో కూడా వెళ్ళదలచుకొన్నాడు. స్వర్గలోకపు అంచులను దాటి

పోవాలని శతశృంగం నుండి భార్యలతో పాటు ఉత్తరాభిముఖుడై బయలుదేరాడు. అది చూచి ఉత్తరానికి వెళ్తున్న మహర్షులు ఆయనతో ఇలా అన్నారు. (8,9)

మహారాజా! ఈ రమణీయ పర్వతంపై మేము చొరరాని ప్రదేశాలను ఎన్నింటినో చూశాము. ఇది దేవతలకు, గంధర్వులకు, అప్సరసలకు విహారభూమి. వందలకొలది విమానాలు ఇక్కడ తిరుగుతుంటాయి. మధురగీతాలు నినదిస్తుంటాయి. కుబేరుని ఉద్యానవనాలు ఇక్కడ ఉంటాయి. అవి మిట్టపల్లాలుగా ఉంటాయి. (10,11)

పెద్దపెద్ద నదుల తీరాలూ, గహనమైన కొండగుహలు ఇక్కడుంటాయి. ఎప్పుడూ మంచుతో నిండి చెట్లు, పక్షులూ, జంతువులు కూడా లేని ప్రదేశాలుంటాయి. (12)

కొన్నిచోట్ల పెద్దపెద్ద గుహలు. వాటిని దాటటం కష్టం. కొన్ని గుహల దగ్గరకు వెళ్ళటం కూడా కష్టం. పక్షులు కూడా వాటినతిక్రమించలేవు. ఇక ఇతరజంతువుల గూర్చి చెప్పవలసిన దేముంటుంది? (13)

గాలి మాత్రమే అక్కడ చొరబడగలదు. సిద్ధులూ, పరమ ఋషులు కూడా ప్రవేశించగలరు. అటువంటి ఈ కొండపై ఈ రాజకుమారికలు - కుంతిమాద్రులు - ప్రయాణిస్తూ తట్టుకోవడం కష్టం. భరతశ్రేష్ఠా! వీరిని కష్టపెట్టవద్దు. ప్రయాణం మానుకో. (14 1/2)

పాండురాజు ఇలా అన్నాడు. మహానుభావులారా! సంతానహీనునకు స్వర్గలోక ద్వారం మూయబడి ఉంటుందని అంటారు. నేను కూడా సంతానం లేనివాడిని. అది నన్ను బాధిస్తోంది. నేనింత వరకు పితౄణం నుండి విముక్తిని పొందలేదు. దానితో కలత పడుతున్నాడు. మీకు నివేదిస్తున్నాను. (15,16)

నా శరీరం నశించిన తర్వాత నా పితరులు కూడా పతితులు కాగలరు. మనిషి నాల్గు ఋణాలతో కలిసి ఈ లోకంలో జన్మిస్తాడు. (17)

అవి పితృ ఋణం, దేవ ఋణం, ఋషి ఋణం, మనుష్య ఋణం, ధర్మబద్ధంగా వాటినుండి విముక్తిని పొందాలి. తగిన వేళలో వాటి గురించి తెలుసుకొనని మనుష్యునకు పుణ్యలోకాలు లేవని ధర్మవేత్తలు నిర్ణయించారు. యాగాలతో దేవతలను తృప్తి పరచాలి. స్వాధ్యాయ తపస్సులతో మునులకు తృప్తి పరచాలి. (18,19)

సంతానంతో, శ్రాద్ధకర్మలతో పితరులను తృప్తిపరచాలి. ఆనృశంస్యంతో (దయతో) ఆమానవులను తృప్తి పరచాలి. ధర్మబద్ధంగా ఋషి, దేవ, మనుష్య ఋణాలనుండి విముక్తిని పొందాను. ఈశరీరం నశించినా పితౄణం మాత్రం మిగిలిపోయే పరిస్థితి వచ్చింది. మహర్షులారా! పితౄణం తీర్చుకోలేని స్థితిలో ఇప్పుడున్నాను. (20,21)

ఈలోకంలో ఉత్తమమానవులందరూ పితృఋణవిముక్తి కొరకే సంతానాన్ని కంటున్నారు. తామే పుత్రరూపంలో తిరిగి జన్మిస్తున్నారు. మాతండ్రి ద్వారా మా అమ్మ మమ్ములను కన్నట్లు నాభార్యకు కూడా సంతానం కలిగే మార్గమేది? (22 1/2)

మునులు ఇలా అన్నారు. ధర్మాత్మా! మేము దివ్యదృష్టితో చూస్తున్నాము. నీకు నిష్కల్మషమై దైవ సమానమైన సంతానం కలిగే అవకాశమున్నది. నరశ్రేష్ఠా! అదృష్టమందజేస్తున్న ఆ శుభఫలితాన్ని పురుషప్రయత్నంతో సాధించు. (23,24)

బుద్ధిమంతుడైన నరుడు సావధానంగా పెద్దకష్టం లేకుండానే ఫలితాన్ని పొందగలడు. రాజా! ఈ దృష్టఫలితం కోసం నీవు ప్రయత్నించాలి. నీవు తప్పక గుణవంతులు, ఆనందదాయకులూ అయినపిల్లలను పొందగలవు. (25 1/2)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు. తాపసుల ఆ మాటలను విని పాండురాజు ఆలోచనలో పడ్డాడు. (26)

మృగశాపం వలన తాను తన పుంస్త్వాన్ని కోలుపోవటాన్ను స్మరించి పాండురాజు ఒకనాడు ఏకాంతంలో యశస్విని అయిన ధర్మపత్ని కుంతితో ఇలా అన్నాడు. ఇది మనకు గడ్డుకాలం. సంతానాన్ని పొందటానికి అవసరమయిన ప్రయత్నాన్ని నీవు అంగీకరించి ఆచరించాలి. (27)

కుంతీ! లోకంలో సంతానమన్నది ధర్మసహితమైన ప్రతిష్ఠ. ధర్మవాదులయిన ధీరులంతా ఆ విధంగానే భావిస్తున్నారు. సంతానంలేనివాడు యాగాలు చేసినా, దానాలుచేసినా, తపస్సు చేసినా చక్కగా విధుల నాచరించినా అవేవీ పవిత్రమైనవి కావు. (28,29)

నిర్మలంగా నవ్వగల కుంతీ! ఆవిషయాన్ని గ్రహించి సంతానహీనుడనైన నేను శుభలోకాలు పొందలేనని భావించి నిరంతరమూ ఆలోచిస్తున్నాను. (30)

నేను దురదృష్టవంతుడను. మృగశాపం వలన పిల్లలను కనలేని స్థితికి వచ్చాను. భయశీలా! మైథునంలో ఉన్న మృగాన్ని చంపినందువలన నేను ఆవిధంగానే సంతానోత్పాదన శక్తిని కోలుపోయాను. (31)

కుంతీ! ధర్మశాస్త్రాన్ని అనుసరించి ఆరుగురు బంధుదాయాదులూ, ఆరుగురు అబంధుదాయాదులూ ఆస్తికి వారసులు కాగలరు. (32)

సొంతకొడుకూ, తన భార్యకే ఇతరుల వలన పుట్టిన వాడూ, దౌహిత్రుడూ (కూతురుకొడుకు), పౌనర్భవుడూ (మారుమనువు చేసికొన్న స్త్రీకొడుకు), కానీనుడు (తాను వివాహమాడిన స్త్రీకి వివాహానికి ముందే పుట్టినవాడు), సోదరికొడుకు - ఆరుగురూ బంధుదాయాదులు. (33)

పరిక్రీతుడు = అన్యులరేతస్సునకు మూల్యాన్ని చెల్లించి స్వీకరించగా తద్ద్వారా భార్యకు పుట్టినకొడుకు.

స్వైరిణికి వివాహమైన తరువాత ఉత్తముని ద్వారా పుట్టినకొడుకు ఆరవవాడు. అతనికే కుండుడని వ్యవహారం (నీల)

దత్తపుత్రుడూ, కొనబడినవాడూ, స్వయంగా నేను నీకుమారుడనంటూ వచ్చినవాడూ, సహోఢుడు (గర్భవతి అయిన స్త్రీని పెండ్లాడగా పుట్టినవాడూ), తన వంశంలో పుట్టినవాడూ, తనకన్న తక్కువ కులం గల స్త్రీకి తనద్వారా పుట్టినవాడు - వీరు అబంధుదాయాదులు. (34)

ఈక్రమంలో ముందుముందు వారు లభించకపోతే తర్వాత తర్వాత వారికి ప్రాధాన్యం. అపత్కాలంలో తనకన్న ఉత్తముడయిన పురుషుని ద్వారానే సామాన్యులు సంతానాన్ని కోరుకొంటారు. (35)

కుంతీ! మానవుడు తన ద్వారా కాకపోయినా మరొక ఉత్తమనరునిద్వారా పుత్రులను పొందవచ్చు. అది ధర్మఫలితాన్నే ఇస్తుంది. స్వాయంభువమనువు ఈవిషయాన్ని చెప్పారు. (36)

కాబట్టి యశస్వినీ! నేను పిల్లలను కనలేను. కాబట్టి నిన్ను మరొకరి దగ్గరకు పంపుతాను. నా అంతటి వాని ద్వారా గానీ నాకన్న శ్రేష్ఠుని ద్వారా గానీ నీవు సంతానాన్ని పొందు. (37)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున పాండు పృథా సంవాదమను నూట పందొమ్మిదవ అధ్యాయము. (119)