వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు.

ఆ తరువాత యుధిష్ఠిరుడు "వైవస్వతమనువు చరితాన్ని చెప్పండి" అని మార్కండేయుని అడిగాడు. (1)

మార్కండేయుడిలా అన్నాడు. నరశార్దూలా! రాజా! సూర్యునకు మహాప్రతాపశాలియై, ప్రజాపతితో సమానమైన ఒక కొడుకుండేవాడు. ఆయన మహర్షి. (2)

ఆయనే వైవస్వతమనువు. తన ఓజస్సుతో, తేజస్సుతో, కాంతితో, తపస్సుతో తండ్రితాతలను మించిపోయాడాయన. (3)

నరోత్తమా! ఆయన విశాలమయిన బదరికాశ్రమంలో చేతులు పైకెత్తి ఒంటికాలిపై నిలిచి పదివేల సంవత్సరాలు తలక్రిందులుగా నిలిచి, కనురెప్పలు వాల్చకుండా దృఢదీక్షతో ఘోరతపస్సు నాచరించాడు. (4,5)

ఒకసారి చీరిణీ నదీతీరంలో తడిసిన బట్టలతో, జటలతో తపస్సు చేస్తున్న ఆయన దగ్గరకు ఒక చేప వచ్చి ఇలా అన్నది. (6)

స్వామీ! సువ్రతా! నేను చిన్న చేపను. పెద్ద చేపల వలన నాకు భయం కలుగుతోంది. నన్ను నీవు కాపాడాలి. (7)

పెద్దచేపలు ప్రత్యేకించి చిన్న చేపలను తింటుంటాయి. ఇది మా మత్స్యజాతిలో ఎప్పటినుండియో ఉన్న పద్ధతి. (8)

ఆ భయమనే మహాప్రవాహంలో బాగా మునిగిపోతున్న నన్ను నీవు రక్షించాలి. ఈ ఉపకారానికి ప్రత్యుపకారం నేను చేయగలను. (9)

ఆ చేపమాట విని వైవస్వతమనువు దయామయుడై దానిని చేతితో పట్టుకొని నీటినుండి వెలుపలికి తీసి చంద్రకిరణాల వలె కాంతిమంతమైన ఆ చేపను కుండలో ఉంచాడు. (10,11)

వైవస్వతమనువు ఆదరణతో ఆ చేప అక్కడే పెరిగి పెద్దయింది. మనువు దానిని పుత్రునివలె భావించాడు.

చాలా కాలానికి ఆ చేప బాగా పెద్దదయింది. కుండలో ఉండలేకపోయింది. (12,13)

ఆ తరువాత ఆ చేప మనువును చూచి "స్వామీ! ఇంతకన్న మంచి చోటికి నన్ను చేర్చండి" అని మరలా అడిగింది. (14)

అప్పుడు పూజ్యుడైన వైవస్వతమనువు దానిని కుండలో నుండి పైకితీసి పెద్ద దిగుడు బావి దగ్గరకు తీసికొనిపోయాడు. (15)

పరపురంజయా! మనువు ఆ చేపను ఆ దిగుడుబావిలో ఉంచాడు. అది చాలా సంవత్సరాళు ఆ దిగుడు బావిలో పెరిగింది. (16)

రాజీవలోచనా! ఆ బావి రెండు యోజనాల పొడవు, ఒక యోజనం వెడల్పు గలది. ఆ చేపకు ఆ బావి చాలలేదు. (17)

యుధిష్ఠిరా! మహారాజా! ఆ చేప ఆ దిగుడుబావిలో కదలలేకపోయింది మనువును చూచి మరలా ఇలా పలికింది. (18)

స్వామీ! సాధుస్వభావా! నన్ను సముద్రుని ప్రియభార్య అయిన గంగానదికి తీసికొనిపో. నేనక్కడ నివసిస్తాను. లేకపోతే నీ ఇష్టం వచ్చిన చోటుకు తీసికొనిపో.

అనఘా! నేను దోషదృష్టిని వీడి నీ ఆదేశం మేరకే ప్రవర్తించాలి. నీ కారణంగానే నేను బాగా వృద్ధి పొందానుగదా! (19,20)

పూజ్యుడు, జితేంద్రియుడు అయిన మనువు ఆ మాట విని ఆ చేపను గంగాన్ది దగ్గరకు తీసికొని పోయి స్వయంగా ఆ నదిలో విడిచాడు. (21)

అరిందమా! ఆ చేప అక్కడ కొంతకాలం పెరిగింది. తరువాత మరలా మనువును చూచి ఇలా పలికింది.

ప్రభూ! సూక్ష్మశరీరం పెద్దదైనందు వలన గంగలో తిరుగలేకున్నాను. స్వామీ! వెంటనే నన్ను సముద్రానికి తీసికొనిపోయి అనుగ్రహించండి.

పార్థా! వైవస్వతమనువు గంగానది నుండి ఆ చేపను తీసి స్వయంగా సముద్రానికి కొనిపోయి అక్కడ విడిచాడు. (22-24)

ఆ చేప పెద్దదయినా మనువు తీసికొనిపోతున్న సమయంలో తేలికగా కొనిపోగలిగినట్లు అయింది. దాని స్పర్శ, దాని వాసన కూడా సుఖంగానే కనిపించాయి. (25)

మనువు దానిని సముద్రంలో విడవగానే అది నవ్వుతూ మనువుతో ఇలా అన్నది. (26)

స్వామీ! నన్ను ఏలోటు లేకుండా కాపాడావు. ఇప్పుడు నీవు చేయవలసిన పనిని చెపుతాను. విను. (27)

స్వామీ! మహానుభావా! స్థావరజంగమాత్మకమయిన ఈ భూమి అంతా త్వరలోనే నశించబోతోంది. (28)

ఈ లోకమంతా ఏకార్ణవ జలంలో లయించే ప్రక్షాళన సమయమాసన్నమైనది. కాబట్టి నిన్ను మేల్కొల్పుతూ నీకు హితకరమయిన మాటను చెప్తున్నాను. (29)

స్థావరజంగమాత్మకము - చరాచరాత్మకము - అయిన ఈ సమస్తవిశ్వానికీ పరమభయంకర సమయం ఆసన్నమయినది. (30)

నీకోసం ఒకగట్టి నావను తయారుచేయించి దానికొక తాడు కట్టి పంపుతాను. మహర్షీ! ప్రాణాలతో సహా నీవు దానినెక్కు. (31)

పూర్వం బ్రాహ్మణులు చెప్పిన బీజాలనన్నింటిని విడివిడిగా సమకూర్చుకొని ఆ నావపై ఎక్కించుకో. (32)

మునిజనప్రియా! నావపై నిలిచి నాకోసం ఎదురుచూడు. తాపసా! నేను కొమ్ములు ధరించి నీ దగ్గరకు వస్తాను. వాటితో నన్ను గుర్తించవచ్చు. ఈ పనంతా నీవు చేయాలి. ఇక నేను వెళ్ళటానికి అనుమతించు. నా సహాయం లేకుండా ఆ జలరాశిని అతిక్రమించటం కుదరదు. (33,34)

స్వామీ! నా ఈ మాటను సందేహించవద్దు.

'అలాగే చేస్తా'నని వైవస్వతమనువు ఆ చేపతో అన్నాడు. (35)

శత్రుదమనా! మహారాజా! వారు పరస్పరం సెలవు తీసికొని ఎవరిదారిన వారు వెళ్ళిపోయారు. ఆ తరువాత వైవస్వతమనువు చేప చెప్పిన రీతిగా సర్వబీజాలను తీసికొని అందమైన నావను సమకూర్చుకొని పెద్దపెద్ద అలలు గల సాగరంలో సంచరించసాగాడు. (36,37)

పరపురంజయా! రాజా! మనువు ఆ మత్స్యాన్ని తలచుకొన్నాడు. ఆ చేప మనువు తలచుకొనటాన్ని గ్రహించి కొమ్ములు ధరించి వెంటనే వచ్చింది. భరతశ్రేష్ఠా! తాను ముందు చెప్పినట్లు కొమ్ములు ధరించి వచ్చిన ఆ చేపను సముద్రంలో చూచి మనువు దాని కొమ్ములకు త్రాడును తగిలించాడు. ఆ చేప ఉన్నత పర్వతంలా ఉంది.

శత్రుదమనా! మనుజశ్రేష్ఠా! మనువు ఆ చేప కొమ్ములకు త్రాడు బిగించగానే ఆ చేప మహావేగంతో లవణసముద్రంలో నావికులను దాటిస్తూ నావను లాగసాగింది. అప్పుడు ఆ సముద్రం అలలతో నాట్యం చేస్తున్నట్లుంది. నీటివేగంతో గర్జిస్తున్నట్లుంది. పరపురంజయా! ఆ మహాసముద్రంలోని పెనుగాలుల వలన ఆ నౌక అటు ఇటు ఊగుతోంది. మత్తెక్కిన ఉన్మాదిని వలె ఘోషపెడుతోంది. నేల, దిక్కులు, మూలలూ ఏవీ తెలియలేదు. (38-44)

నరోత్తమా! ఆకాశం స్వర్గం మొత్తం జలమయమైంది. లోకమంతా ఆ విధంగా జలమయమైనప్పుడు సప్తర్షులు, మనువు, చేపమాత్రమే మునగలేదు. ఎన్నో సంవత్సరాల వరకు ఆ చేప ఆ నావను ఆ నీటిలో లాగుతూనే ఉంది. కురునందనా! మహారాజా! ఆ తరువాత ఆ చేప నావను హిమవచ్చిశిఖరం దగ్గరకు లాగుకొని పోయింది. ఆపై చేప మెల్లగా నవ్వుతూ మహర్షులతో "వెంటనే హిమవచ్చిశిఖరానికి ఈనావను కట్టండి. ఆలస్యం చేయవద్దు" అన్నది.

వెంటనే వాఱు ఆ చేప మాటను విని హిమవచ్చి శిఖరానికి నావను కట్టారు. నాటి నుండి ఈ హిమాలయశిఖరం "నౌకాబంధన"మన్న పేరుతో ప్రసిద్ధమైనది. (45-50)

భరతర్షభా! యుధిష్ఠిరా! నేటికీ ఆ శిఖరం ఆ పేరుతో ప్రసిద్ధమై ఉంది. ఆ తరువాత ఆ మత్స్యదేవుడు మహర్షులతో ఇలా అన్నాడు. (51)

నేనే ప్రజాపతి అయిన బ్రహ్మను. నేను కానిది ఏదీ లేదు. మత్స్యరూపాన్ని ధరించి మిమ్ములనందరినీ ఈ భీకర పరిణామం నుండి రక్షించాను.

ఈ మనువు దేవాసుర మానుషరూపధారులయిన సర్వప్రజలనూ, సర్వలోకాలనూ, చరాచరాత్మకమయిన సమస్తాన్నీ సృష్టించాలి. (52,53)

తీవ్రమయిన తపస్సుతో సృష్టికవసరమయిన ప్రతిభ మనువుకు కలుగుతుంది. నా అనుగ్రహం కారణంగా ప్రజాసృష్టిలో మోహమేర్పడదు. (54)

ఆ విధంగా పలికి వెంటనే మత్స్యం అదృశ్యమయింది. వైవస్వతమనువు తానే ప్రజలను సృష్టించగోరాడు. కానీ కుదరలేదు. దానితో సృష్టి కార్యం కొరకు తీవ్రంగా తపించాడు. ఆ తపోబలంతో సృష్టికుపక్రమించాడు. (55,56)

భరతశ్రేష్ఠా! వైవస్వతమనువు సమస్తప్రజలనూ యథాపూర్వంగా సృష్టించసాగాడు. ఇది మత్స్యపురాణం. మీకు వినిపించాను. (57)

సర్వపాపహరమయిన ఈ ఉపాఖ్యానాన్ని మీకు చెప్పాను. ఈ మనువృత్తాంతాన్ని పూర్తిగా నిత్యమూ విన్నవాడు సర్వార్థసిద్ధిని పొంది, సుఖించి, సర్వలోకాలకూ వెళ్ళగలుగుతాడు. (58)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున మార్కండేయ సమాస్యాపర్వమను ఉపపర్వమున మత్స్యోపాఖ్యానమను నూట యెనుబది ఏడవ అధ్యాయము. (187)