లోమశుడు పలికాడు. -

ఉద్దాలకుని కుమారుడు శ్వేతకేతువు. భూమిపై మంత్రశాస్త్రంలో అతనితో సమానుడు వేరొకడు లేడు. ఇదే అతని ఆశ్రమం. ఎల్లప్పుడు ఫలపుష్పసమృద్ధి కల చెట్లతో నిండి ఉంటుంది. (1)

ఈ ఆశ్రమంలోనే శ్వేతకేతువు మానుషదేహం పొందిన సరస్వతి ని దర్శించాడు. "వాణీ స్వరూపవు అయిన నిన్ను దర్శించాను" అని ఆమెతోనే అతడు స్వయంగా అన్నాడు. (2)

పూర్వయుగంలో శ్రేష్ఠులు, మామ అల్లుళ్ళు అయిన ఋషులు ఇద్దరు ఉన్నారు. వారిలో అష్టావక్రుడు కహోడుని పుత్రుడు. శ్వేతకేతువు ఉద్దాలకుని పుత్రుడు. వీరిలో శ్వేతకేతువు మామ. అష్టావక్రుడు అల్లుడు. (3)

ఒకానొక సమయాన మామ, అల్లుడు కలిసి విదేహరాజు యజ్ఞమండపానికి వెళ్ళారు. వీరు ఇరువురు సాటిలేని విద్వాంసులు, శాస్త్రార్థచర్చలు అక్కడ జరిగితే బందిని వారు ఓడించారు. (4)

కౌంతేయా! విప్రశ్రేష్ఠుడు అష్టావక్రుడు వాదప్రతివాదాల్లో నిపుణుడు. బాల్యంలో అష్టావక్రుడు జనకుని యజ్ఞమండపానికి పోయి తన ప్రతిపక్షం అయిన బందిని ఓడించి నదిలో ముంచివేశాడు. అతడు ఉద్దాలకుని దౌహిత్రుడు. ఇది అతని పవిత్రాశ్రమం. నీవు సోదర సహితంగా ఈ ఆశ్రమంలో ప్రవేశించి కొంతసేపు ఉపాసించు. (5,6)

ధర్మరాజు పలికాడు -

లోమశా! అతని ప్రభావం ఎలాంటిది? వాదంలో తన శత్రువు అయిన బందిని ఓడించాడు కదా! ఏ కారణంగా అతడు అష్టావక్రుడు అయ్యాడో దాన్ని నాకు వివరంగా చెప్పు. (7)

లోమశుడు పలికాడు - ఉద్దాలక మహర్షికి కహోడుడు అనే శిష్యుడు ఉన్నాడు. ఇంద్రియనిగ్రహం, నియమం కలిగి ఆచార్యుని సేవించాడు. గురువు ఆజ్ఞానుసారం చాలా కాలం విద్యాభ్యాసం చేశాడు. (8)

కహోడుడు వినయం కలిగి ఉద్దాలకుని సేవలో నిమగ్నం అయ్యాడు. గురువు శిష్యుని సేవాభావాన్ని గుర్తించి సంపూర్ణ వేదశాస్త్ర జ్ఞానాన్ని ఇచ్చి, తన పుత్రిక సుజాతను భార్యగా చేశాడు. (9)

కొంతకాలానికి సుజాత గర్భవతి అయింది. ఆమె గర్భం తేజస్సుతో ప్రకాశిస్తోంది. ఒకనాడు గాఢంగా వేదాధ్యయనంలో మునిగిన తండ్రితో గర్భస్థ శిశువు అన్నాడు. 'మీరు రాత్రి అంతా శ్రమపడి వేదాధ్యయనం చేస్తున్నారు. కాని శుద్ధ మయిన ఉచ్చారణ అందులో లేదు.' (10)

శిష్యులమధ్యలో కుమారునిచే నిందింపబడిన కహోడుడు కోపంతో కడుపులోని బాలుని 'పొట్టలో ఉండి ఇలా నిందిస్తున్నావు కనుక నీవు శరీరంలో ఎనిమిది వంకరలు పొందుతావు' అని శపించాడు. (11)

అతని శాపం ప్రకారం ఎనిమిది వంకరలతో కుమారుడు పుట్టాడు. అతడే అష్టావక్రుడు. శ్వేతకేతుడు అతని మామ. కాని విద్యలో అతనితో సమానుడు. (12)

సుజాత కడుపులోని గర్భం పెరగసాగింది. సుజాత గర్భబాధ భరించలేక బాధపడుతూ ఏకాంతంలో భర్తను ధనాన్ని సంపాదించమని కోరింది. (13)

'నా కడుపుల్ని శిశువుకు పదవనెల నడుస్తోంది. నేను ధనహీననై ఈ కష్టం ఎలా భరిస్తాను? మీ దగ్గర కొంచెం కూడ ధనం లేదు. ప్రసవకాలానికి తగిన ధనం ఉంటేనే ఈ ఆపద గట్టెక్కుతాం.' (14)

భార్య మాటలు విని కహోడుడు ధనం కోసం జనకమహారాజు వద్దకు వెళ్ళాడు. ఆ సమయాన శాస్త్రాలు తెలిసిన బంది ఆ బ్రహ్మర్షి కహోడుని ఓడించి నీటిలో ముంచివేశాడు. (15)

కహోడుడు బంది చేతిలో ఓడి, నీటిలో మునిగాడు అని ఉద్దాలకుడికి తెలిసింది. వెంటనే సుజాత వద్దకు పోయి అష్టావక్రునికి ఈ వృత్తాంతం చెప్పవద్దు అన్నాడు. (16)

సుజాత పుత్రునికి చెప్పక ఈ విషయాన్ని దాచింది. పుట్టిన తరువాత కూడా అష్టావ్రకునికి ఈ విషయం తెలియలేదు. ఉద్దాలకునే అతడు తండ్రిగా భావించాడు. శ్వేతకేతువును తన సోదరుడిగా తలచాడు. (17)

తరువాత అష్టావక్రునికి పన్నెండు ఏళ్ళు వచ్చాయి. ఒకనాడు తండ్రి వంటి ఉద్దాలకుని ఒడిలో కూర్చున్న అష్టావక్రుని శ్వేతకేతువు క్రిందికి లాగివేసి 'ఇది నీ తండ్రి ఒడికాదు' అన్నాడు. (18)

శ్వేతకేతుని మాటలకు ఉద్దాలకుని మనస్సు గాయపడింది. అతనికి చాల దుఃఖం కలిగింది. తల్లి వద్దకు పోయి "నా తండ్రి ఎక్కడ ఉన్నాడు" అని అష్టావక్రుడు ప్రశ్నించాడు. (19)

దీనురాలై సుజాత జరిగిన వృత్తాంత మంతా కుమారునికి చెప్పింది. ఈ రహస్యాన్ని విని అతడు శ్వేతకేతువుతో 'మనం ఇద్దరం జనకుని యజ్ఞానికి పోదాం. ఆ యజ్ఞంలో చాల ఆశ్చర్యకరమయిన మాటలు వినవలసి ఉంది. మనం ఇద్దరం అక్కడ విద్వాంసుల (బ్రాహ్మణుల) శాస్త్రచర్చలు విందాం. మంచి మంచి విందులు తిందాం. (20,21)

అక్కడికి పోవటం వలన మన విచక్షణాశక్తి, తెలివి పెరుగుతాయి. సుమధర స్వరంతో వేదమంత్రాల పవిత్రఘోషలు వినపడతాయి' అన్నాడు. అపుడు ఆ మామ అల్లుళ్ళు సంపదతో తులతూగే జనకుని యజ్ఞానికి వెళ్ళారు. (22)

అష్టావక్రుడు యజ్ఞమండపమార్గంలో రాజునే కలిశాడు. ఆ సమయాన ద్వారపాలకునిచే మార్గానికి దూరంగా నెట్టి వేయబడి ఇలా అన్నాడు. (23)

శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రా పర్వమను ఉపపర్వమున లోమశతీర్థయాత్రలో అష్టావక్రకథ అను నూట ముప్పది రెండవ అధ్యాయము. (132)