పులస్త్యుడిలా అన్నాడు.

అచటి నుండి ఋషులచే కీర్తింపబడే కురుక్షేత్రానికి వెళ్ళాలి. ఆ క్షేత్ర దర్శనమాత్రం చేతనే పాపాలన్నీ పటాపంచలవుతాయి. (1)

కురుక్షేత్రానికి వెళ్ళి అక్కడ నివసిస్తాను అని సదా పలికితేనే చాలు పాపాలు తొలగిపోతాయి. (2)

గాలికి ఎగిరి అక్కడి ధూళి శరీరంపై పడితే దుష్టుడైనా ఉత్తమగతిని పొందుతాడు. (3)

దక్షిణాన సరస్వతి, ఉత్తరాన దృషద్వతీనది గల కురుక్షేత్రంలో నివసించేవాడు స్వర్గంలో నివసించినట్లే. (4)

నారదుడు పలికాడు.

యుధిష్ఠిరా! ధీరుడు ఒక్కనెల అయినా సరస్వతీనదీ తీరాన గల కురుక్షేత్రంలో ఉండాలి. బ్రహ్మ, ఋషులు, గంధర్వులు, సిద్ధులు, చారణులు, మొదలగు వారందరూ ఆ బ్రహ్మక్షేత్రానికి వెళతారు. (5,6)

యుధిష్ఠిరా! మనస్సులో అయినా కురుక్షేత్రం పోవాలి అనే కోరిక ఉంటే అతడు పాపాలు నశించి బ్రహ్మలోకానికి పోతాడు. (7)

కురుశ్రేష్ఠా! శ్రద్ధతో కురుక్షేత్రయాత్ర చేస్తే రాజసూయాశ్వమేధాల ఫలం లభిస్తుంది. (8)

ద్వారపాలకుడుగ అక్కడ ఉన్న మచక్రుడనే యక్షునికి నమస్కరించే వేయిగోవుల దానఫలం దక్కుతుంది. (9)

ధర్మజ్ఞా! ఆపైన విష్ణు నివాసమైన సతతక్షేత్రానికి పోవాలి. అక్కడ ఎల్లప్పుడూ హరి నివసిస్తాడు. (10)

సతతక్షేత్రంలో స్నానం చేసి త్రిలోకభావనుడైన విష్ణునికి నమస్కరిస్తే అశ్వమేధ ఫలాన్ని, చివరకు విష్ణులోకాన్ని పొందుతాడు. భారతా! అక్కడినుండి త్రిలోక ప్రసిద్ధి పొందిన పారిప్లవ తీర్థాన్ని దర్శిస్తే అగ్నిష్టోమాతిరాత్ర ఫలం పొందుతాడు. (11,12)

రాజా! పృథివీ తీర్థానికి చేరితే వేయిగోవుల దానఫలం లభిస్తుంది. తీర్థసేవనాభిలాష కలవాడు ఆ ప్రదేశం నుంచి శాలూకినీ తీర్థానికి పోయి దశాశ్వమేధ తీర్థాన స్నానం చేస్తే దశాశ్వమేధ ఫలాన్ని గ్రహిస్తాడు. నాగుల తీర్థం వెళ్ళి సర్పదేవిని సేవిస్తే అగ్నిష్టోమఫలాన్ని, సర్పలోకాన్ని పొంది సుఖిస్తాడు. అక్కడి నుంచి తరంతుకుడనే పేరుగల ద్వారపాలకుని చేరాలి. అక్కడ ఒకరాత్రి ఉంటే సహస్రగోదానఫలాన్ని అందుకొంటాడు. జితేంద్రియుడై నియతాహారంతో పంచనదతీర్థానికి పోయి కోటితీర్థాల్లో మునిగి అశ్వమేధఫలాన్ని పొందుతాడు. అశ్వినీ దేవతల తీర్థానికి చేరితే రూపవంతుడు అవుతాడు. (13-17)

ధర్మజ్ఞా! అటుపైన పూర్వం వరాహరూపంలో విష్ణువు ఉన్న వారాహ తీర్థానికి పోయి, స్నానం ఆచరిస్తే అగ్నిష్టోమఫలం పొంది, సుఖిస్తాడు. (18 1/2)

రాజేంద్రా! పిమ్మట జయంతిలోని సోమతీర్థానికి చేరుకోవాలి. అక్కడ స్నానం చేస్తే రాజసూయయాగం చేసిన ఫలం అందుకొంటాడు. (19 1/2)

ఏకహంసతీర్థంలో మునిగితే వేయిగోవుల దానఫలం పొందుతాడు. కృతశౌచతీర్థంలో మునిగిన యాత్రికుడు పుండరీక యాగఫలం దక్కి పరిశుద్ధుడు అవుతాడు. (20, 21)

అక్కడి నుంచి స్థాణురూపశివ నివాసమైన ముంజవటతీర్థాన ఒక రాత్రి నివాసం ఉంటే గణపతిస్థానాన్ని చేరుకొంటాడు. (22)

రాజేంద్రా! ఆ స్థానంలో యక్షిణి అనే ప్రసిద్ధక్షేత్రం ఉంది. అక్కడకు చేరి స్నానం చేస్తే కోరికలన్నీ తీరుతాయి. (23)

భరతర్షభా! అది కురుక్షేత్రద్వారం అని ప్రసిద్ధి చెందింది. అక్కడ ప్రదక్షిణం చేసి, ఏకాగ్రచిత్తంతో పుష్కరతీర్థంతో తుల్యమైన ఆ తీర్థాన స్నానం చేసి ఋషులను, పితరులను అర్చించాలి. దీనివలన అశ్వమేధఫలాన్ని కృతకృత్యతను సాధించగలడు. జమదగ్నిపుత్రుడు పరశురాముడు ఈ తీర్థాన్ని నిర్మించాడు. రాజా! యక్షిణీ తీర్థంలో కృతకృత్యుడయితే అశ్వమేధఫలం లభిస్తుంది. (24,25 1/2)

తరువాత ఏకాగ్రమనస్కుడై పరశురామకుండాలకు పోవాలి. (26)

రాజేంద్రా! తేజోవంతుడైన పరశురాముడు క్షత్రియ సముదాయాన్ని చంపి, అయిదుకుండాలను కల్పించాడు. (27)

నరశ్రేష్ఠా! ఆ కుండాలను అతడు క్షత్రియ రక్తంతో నింపి పితృప్రపితామహులకు రక్తతర్పణం చేశాడని వినికిడి. (28)

ఆ పనికి పొంగిన పితృదేవతలు పరశురామునితో ఇలా పలికారు.

రామా! పరశురామా! భృగునందనా! నీ పరాక్రమం, పితృభక్తి మమ్ములను ప్రసన్నులను చేశాయి. నీకు కోరిన వరం ఇస్తాము. నీకు మంగళం జరుగుగాక! (29,30)

వారి పలుకులు విని యోధాగ్రేసరుడు పరశురాముడు అంజలి ఘటించి ఆకాశంలో నిలిచిన పితరులతో ఇలా అన్నాడు - మీరు నాపై ప్రసన్నులైతే మీ కృపాప్రసాదాన్ని కోరుతూ ఉన్నాను. నా తపస్సు కొనసాగునట్లు వరం ఇవ్వండి. (31,32)

రోషంతో నాచే క్షత్రియులందరు చంపబడ్డారు. మీ తేజంతో ఆ పాపం నుంచి నన్ను విముక్తుని చేయండి. ఈ కుండాలను తీర్థాలుగా అనుగ్రహించండి. (33 1/2)

పరశురాముని శుభవచనాలు విన్న పితరులు ఆనందపరవశులై ప్రసన్నతతో ఇలా అన్నారు - చిరంజీవీ! నీతపస్సు మాపై గల పితృభక్తితో అధికం అవుతుంది. (34,35)

కోపంతో నీవు చేసిన క్షత్రియ సంహారం నుంచి విముక్తిని పొందుతావు. ఆ క్షత్రియులు వారి కర్మలచే నశించారు. (36)

నీచే నిర్మింపబడిన కుండాలు తీర్థాలు అవుతాయి. ఆ కుండాల్లో స్నానం చేసి పితృతర్పణం చేస్తే పితరులు ప్రసన్నులై భూమిపై దుర్లభాలైన కోరికలను తీరుస్తారు. మనోరథాన్ని, శాశ్వత స్వర్గలోకాన్ని ప్రదానం చేస్తారు. (37,38)

ఈవిధంగా వరాలిచ్చి ప్రేమతో అతని అనుమతి పొంది అంతర్ధానం అయ్యారు. రాజేంద్రా! ఇలా రామహ్రదాల్లో స్నానం చేసి బ్రహ్మచారి, నియతవ్రతుడు అయి పరాశురాముని అర్చిస్తే సువర్ణరాశిని పొందుతాడు. పిమ్మట వంశమూలకతీర్థానికి చేరుకోవాలి. అక్కడ స్నానం చేస్తే వంశం తరిస్తుంది. కాయశోధన తీర్థంలో స్నానం చేస్తే శరీరం తప్పక శుద్ధి అవుతుంది. శరీరశుద్ధిని పొందిన మానవుడు శ్రేష్ఠాలు కళ్యాణమయాలు అయిన లోకాలను చేరతాడు. (39-43)

అలా ప్రయాణం చేస్తూ లోకోద్ధారతీర్థాన్ని చేరాలి. ధర్మజ్ఞా! అది ముల్లోకాలలో ప్రసిద్ధం అయింది. అక్కడ స్నానం చేసినవాడు తనవారందరినీ ఉద్ధరించగలడు. (44,45)

శ్రీ తీర్థంలో మునిగి జితేంద్రియుడై పితృదేవతలను, దేవతలను అర్చిస్తే సంపదను పొందగలడు. (46)

కపిలాతీర్థాన స్నానం చేసి బ్రహ్మచారియై పితరులను, దేవతల్ని పూజిస్తే వేయికపిలగోవులను దానం చేసిన ఫలం వస్తుంది. (47)

సూర్యతీర్థాన్ని చేరి ఏకాగ్రతతో పితృదేవతలను ఆరాధించి ఉపవాసం చేస్తే అగ్నిష్టోమయాగఫలాన్ని పొంది సూర్యలోకం చేరుతాడు. (48,49)

పిమ్మట గోభవన తీర్థానికి పోయి అక్కడ స్నానం చేయాలి. అక్కడ అభిషేకం చేస్తే వేయిగోవులను దానం చేసిన ఫలం దక్కుతుంది. (50)

కురువంశశ్రేష్ఠా! యాత్రికుడు శంఖినీ తీర్థానికి చేరి అక్కడి దేవతీర్థంలో మునిగితే ఉత్తమసౌందర్యం వస్తుంది. (51)

రాజా! సరస్వతీ నదిలోని అరంతుకమనే ద్వారపాల తీర్థానికి పోవాలి. యక్షరాజైన కుబేరుని రేవు అక్కడుంది. అక్కడ స్నానం చేస్తే అగ్నిష్టోమయాగఫలం కల్గుతుంది. (52)

రాజేంద్రా! ఆ ప్రదేశం నుంచి బ్రహ్మవర్తం చేరాలి. అందు స్నానమాచరిస్తే మానవుడు బ్రహ్మలోకాన్ని చేరుతాడు. (53)

ఆ స్థానం నుంచి సాటిలేని సుతీర్థాన్ని చూడాలి. ఆ ప్రదేశంలో పితరులు, దేవతలుఉ కలిసి ఉంటారు. పితృదేవపూజలో భాగంగా అక్కడ స్నానం చెయ్యాలి. దాని వలన అశ్వమేధఫలాన్ని, పిమ్మట పితృలోకాన్ని పొందుతాడు. (54,55)

అనంతరం శ్రేష్ఠమయిన అంబుమతీతీర్థాన్ని సేవించాలి. (56)

భరతశ్రేష్ఠా! కాశీశ్వర తీర్థాల్లో స్నానమాడితే, రోగాలు దూరమై బ్రహ్మలోకానికి పోతాడు. (57)

అక్కడే మాతృతీర్థం ఉంది. అందుమునిగినవాని సంతానం వృద్ధి పొంది, తగ్గని సంపదను పొందుతాడు. (58)

తరువాత నియమంతో, మితాహారంతో సీతవనం అనే తీర్థానికి వెళ్లాలి. రాజా! అటువంటి మహత్తీర్థం ఇతరత్ర లభించదు. (59)

ఆ తీర్థాన్ని ఒక్కసారి చూసినా, మునిగి కేశప్రక్షాళనం చేసుకొన్నా పవిత్రుడు అవుతాడు. (60)

మహారాజా! అక్కడే శ్వావిల్లోమాపహ తీర్థం ఉంది. తీర్థగాములు, విప్రులు, విద్వాంసులు అచట స్నానం చేసి సాటిలేని ఆనందాన్ని పొందుతారు. శ్వావిల్లోమపహతీర్థాన ప్రాణాయామాది యోగ ప్రక్రియలను పాటించి లో(రో)మాలు తొలగించుకొని పవిత్రులై ఉత్తమగతులను చేరుతారు. (61-63)

ఆ ప్రదేశంలో దశాశ్వమేధిక తీర్థం ఉంది. ఆ తీర్థాన స్నానమాత్రంచే మానవుడు ఉత్తమగతులు పొందుతాడు. (64)

రాజేంద్రా! అక్కడ నుండి లోకప్రసిద్దమైన మానుష తీర్థాన్ని చేరాలి, బోయవాని బాణాల దెబ్బలు తిన్న జింకలు ఆ సరస్సులో స్నానం చేసియే మానుష రూపాన్ని పొందాయి. బ్రహ్మచర్యంతో, ఏకాగ్రచిత్తంతో అక్కడ స్నానం ఆచరిస్తే పాపాలు తొలగి స్వర్గాన్ని చేరుకొంటాడు. (65,66)

రాజా! మానుష తీర్థానికి తూర్పున క్రోసుదూరాన ఆపగానది ఉంది. అది సిద్ధులచే సేవింపబడుతుంది. పితృదేవతలకు అచట శ్యామాక అన్నాన్ని అర్పిస్తే గొప్ప ధర్మఫలం కర్తను చేరుతుంది. అక్కడ ఒక్కబ్రాహ్మణునికి భోజనం పెట్టినా అది కోటిబ్రాహ్మణులకు అన్నదానం చెసినట్లు అవుతుంది. (67-69)

ఆ నదిలో స్నానం చేసి పితరులనుఉ, దేవతలను, ఆరాధిస్తే అక్కడ ఒకరాత్రి నివసిస్తే అగ్నిష్టోమయాగాచరణ ఫలం పొందుతాడు. (70)

రాజేంద్రా! తరువాత బ్రహ్మనివాసస్థానానికి చేరాలి. అది బ్రహ్మోదుంబరమను పేర ప్రసిద్ధి చెందింది. (71)

నరోత్తమా! అక్కడ సప్తర్షికుండం ఉంది. ఆ కుండాల్లోను కపిష్ఠల కేదార తీర్థంలోను మునిగితే గొప్ప పుణ్యరాశి వశం అవుతుంది. అచటి బ్రహ్మను దర్శిస్తే పాపాలు పోయి, బ్రహ్మలోకంలో స్థిరనివాసం ఉంటాడు. కపిష్టలుని కేదారంలో స్నానమాచరిస్తే పాపం పోయి అంతర్ధాన విద్య తెలుస్తుంది. (72-74)

రాజేంద్రా! ఆ ప్రదేశం నుంచి ప్రసిద్ధమైన సరక తీర్థానికి చేరాలి. అక్కడ కృష్ణపక్షచట్తుర్దశినాదు శివుని సేవిస్తే అన్ని కోరికలి తీరిన పిదప స్వర్గానికి చేరుతాడు. (75)

ఆ సరక తీర్థంలో మూడుకోట్ల తీర్థాలు ఉన్నాయి. (76)

రాజా! ఈ తీర్థాలు రుద్రకోటిలో, నూతిలో, కుండాల్లో కనిపిస్తాయి. అక్కడి ఇలాస్పదతీర్థంలో స్నానం చేసి దేవపితరులను ఆరాధిస్తే దుర్గతులు పోయి వాజపేయయాగఫలం లభిస్తుంది. (77,78)

ఆ స్థలంలో కిందానం, కింజప్యం అనే తీర్థాలు ఉన్నాయి. అక్కడ స్నానం చేస్తే, దాన తపస్సుల అంతులేని ఫలాన్ని పొందుతాడు. (79)

జితేంద్రియుడు అయి కలశతీర్థంలో స్నానం ఆచరిస్తే అగ్నిష్టోమఫలం దక్కుతుంది. (80)

కురువంశశ్రేష్ఠా! సరక తీర్థానికి తూర్పున నారద తీర్థం ఉంది. దానికి అంబాజన్మ అనిపేరు. (81)

భారతా! ఆ తీర్థాన మునిగి మనుజుడు ప్రాణత్యాగంచేస్తే నారదుని ఆజ్ఞానుసారం ఉత్తమలోకాలను పొందుతాడు. (82)

రాజా! శుక్లపక్ష దశమినాడు పుండరీక తీర్థంలో ప్రవేశించాలి. అక్కడ స్నానం చేసినా నరుడు పుండరీక యాగఫలాన్ని అందుకొంటాడు. (83)

తరువాత లోకప్రఖ్యాతి గల త్రివిష్టపతీర్థానికి చేరాలి. అక్కడ వైతరణి అనే పుణ్యనది ఉంది. (84)

అక్కడ స్నానం చేసి, శూలపాణి, వృషభధ్వజుడు అయిన శంకరుని ఆరాధిస్తే మానవుడు పాపదూరుడై ఉత్తమగతులను చేరుతాడు. (85)

రాజేంద్రా! ఆ ప్రదేశం నుంచి ఫలకీవనానికి యాత్ర కొనసాగించాలి. దేవతలందరు ఎల్లప్పుడు ఆ వనాన్ని ఆశ్రయించి ఉంటారు. వేల సంవత్సరాలు వారక్కడ తపస్సు చేశారు. దృషద్వతీనదిలో స్నానం చేసి పితరులను, దేవతలను అర్చిస్తే అగ్నిష్టోమాతిరాత్రయాగాల ఫలం వస్తుంది. సర్వదేవతీర్థంలో మునిగి వేయుగోవుల దానఫలాన్ని పొందుతాడు. పాణిఖాతతీర్థంలో స్నానం చేసి దేవపితరులకు తర్పణాలు ఇస్తే ముందు అగ్నిష్టోమాతిరాత్రఫలాన్ని పొంది, చివర ఋషిలోకనివాసి అవుతాడు. (86-90)

నరోత్తమా! అచటి నుండి మిశ్రకతీర్థానికి చేరాలి. తీర్థాలన్నీ కలియటం చేత మిశ్రకతీర్థం అంటారు. వ్యాసునిచే బ్రాహ్మణుల కొరకు ఈ పని చేయబడింది. ఈ తీర్థస్నానం అన్నితీర్థాల స్నానఫలం ఇస్తుంది. (91,92)

ఆ ప్రదేశం నుంచి వ్యాసవనం చేరి మితాహారియై మనోజవతీర్థంలో మునిగితే సహస్రగోదానఫలాన్ని పొందుతాడు. (93)

మధువటికి పోయి, దేవతీర్థంలో శుద్ధుడై స్నానమాచరిస్తే పితరులను, దేవతలను సేవిస్తే దేవి అనుగ్రహంతో వేయిగోవుల దానఫలాన్ని పొందుతాడు. (94 1/2)

కౌశికి, దృషద్వతీ నదుల సంగమంలో మునిగి మితాహారియైతే పాపాలన్నీ తొలగిపోతాయి. (95 1/2)

రాజేంద్రా! తరువాత వ్యాసస్థలికి పోవాలి. పుత్రశోకంతో శరీరాన్ని విడవాలని వ్యాసుడు భావిస్తే దేవతలు ఆయనను మరలా నిలబెట్టారు. అక్కడకు వెళ్ళడంతోనే వేయిగోవులను దానం చేసిన ఫలం మానవుడికి లభిస్తుంది. (96,97 1/2)

కురుశ్రేష్ఠా! కిందత్తం అనే నూతివద్దకు పోయి 16 పిడికిళ్ళు తిలలు దానం చేస్తే దేవ, పితృ, ఋషి ఋణాలను తీర్చినవాడు అవుతాడు. వేదీతీర్థంలో స్నానమాచరిమ్చి వేయిగోవుల దానఫలాన్ని వశపరచుకొంటాడు. (98,99)

నరశ్రేష్ఠా! అక్కడ లోకప్రసిద్ధి గల అహస్సు, సుదినం అనే రెండు తీర్థాలు ఉన్నాయి. ఆ రెంటిలో స్నానం చేస్తే సూర్యలోకాన్ని చేరుతాడు. (100)

రాజశ్రేష్ఠా! పిమ్మట మృగధూమతీర్థానికి వెళ్ళి అక్కడి గంగానదిలో స్నానం చెయ్యాలి. (101)

ఆ తీర్థంలో మహాదేవుని పూజిస్తే అశ్వమేధయాగఫలాన్ని పొందవచ్చు. దేవీతీర్థంలో స్నానం చేసిన నరుడు సహస్ర గోదాన ఫలితాన్ని పొందుతాడు. (102)

పిమ్మట ప్రసిద్ధి గల వామనకతీర్థానికి చేరి, విష్ణుపద తీర్థంలో స్నానం చేసి, వామనుని అర్చిస్తే పాపముక్తుడై విష్ణులోకం చేరుకొంటాడు. కులంపునతీర్థంలో స్నానమాడి వంశాన్ని ఉద్ధరించుతాడు. (103,104)

నరోత్తమా! మరుత్తీర్థాలలో శ్రేష్ఠమైన పవనహ్రదం అక్కడుంటుంది. అక్కడ స్నానమాచరిస్తే విష్ణులోకంలో విరాజిల్లవచ్చు. (105)

అమరహ్రదంలో స్నానం చేసి, ఇంద్రుని పూజించితే అమరుల ప్రభావంచే స్వర్గంలో స్థిరపడతాడు. (106)

శాలిహోత్రుని శాలి సూర్యతీర్థంలో యథావిధిగా స్నానం ఆచరిస్తే గోసహస్రదానఫలాన్ని అందుకొంటాడు. (107)

శ్రీకుబ్జం అనే సరస్వతీ తీర్థంలో మునిగి అగ్నిష్టోమాచ రణఫలాన్ని దక్కించుకొంటాడు. (108)

కురుశ్రేష్ఠా! అనంతరం నైమిషకుంజ యాత్ర సాగించాలి. నమిశారణ్యాన తీర్థమిషచే ఋషులంతా కురుక్షేత్రానికి వచ్చారు. ఆ సమయాన సరస్వతీ కుంజనిర్మాణం చేశారు. (109,110)

అది ఋషుల స్థానం. అది వారి సంతోషాన్ని పెంచుతుంది. అందు స్నానం చేస్తే అగ్నిష్టోమఫలాన్ని పొందుతాడు. (111)

అటుపై కన్యాతీర్థానికి చేరి, స్నానం ఆచరిస్తే వేయిగోవుల దానఫలం దక్కుతుంది. (112)

అనంతరం పరమోత్తమమైన బ్రహ్మతీర్థం చేరాలి. అక్కడ బ్రాహ్మణేతరుడు స్నానం చేస్తే బ్రాహ్మణత్వం సిద్ధిస్తుంది. బ్రాహ్మణుడైతే నిర్మల మనస్సుతో ఉత్తమగతుకను సాధిస్తాడు. (113 1/2)

నరవరా! పిమ్మట సోమతీర్థయాత్ర సాగించాలి. అక్కడ మునిగి నరుడు సోమలోకాన్ని చేరుతాడు. (114 1/2)

నరాధిపా! ఆ ప్రదేశం నుంచి సారస్వత తీర్థానికి బయలుదేరాలి. అది మంకణకుడనే సిద్ధుడు సిద్ధిపొందిన క్షేత్రం. పూర్వం మంకణకుడు ఒకతాపసి, దర్భకొన అతని చేతికి గాయం చేసింది. దాని నుంచి శాకరసం స్రవించసాగింది. అది చూసిన మంకణకునికి హర్షావేశాలు కలిగి నృత్యం చేయసాగాడు. (115-117)

వీరా! ఆ నృత్యసమయాన అతని తేజంతో మోహితం అయి చరాచర జగత్తు నృత్యం చెయసాగింది. (118)

రాజా! బ్రహ్మాదులు, ఋషులు మంకణకుని వృత్తాంతాన్ని మహాదేవునికి నివేదించారు. (119)

'మీరు ఏదేని ఉపాయం చింతించి అతని నృత్యాన్ని ఆపండి' అని ప్రార్థించారు. వారి హితంకోరి శివుడు మంకణకుని నృత్యప్రదేశాన్ని చేరి అతనిని ఉద్దేశించి అన్నాడు. (120)

మహర్షీ! మీరెందులకీ నృత్యం చేస్తున్నారు. మీ సంతోషానికి కారణం ఏమిటి? (121)

ఋషి అన్నాడు.

ధర్మమార్గాన్ని అనుసరించే తాపసి అయిన నాచేతి నుండి శాకరసం వెలువడుతోంది. మీరు చూడలెదా? అందుచేత నాకు ఆనందం కలిగి నృత్యాన్ని ప్రారంభించాను. (122 1/2)

రాగప్రభావితుడైన ఋషిని చూచి శంకరుడు ఇలా పలికాడు. (123)

నేనీవిషయాన్ని గమనించినా నాకు ఆశ్చర్యం లేదు. నావైపు చూడండి అని ప్రభావశాలి అయిన శంకరుడు తన వేలికొనతో బొటనవ్రేలిని కొట్టగా అందులో నుండి మంచు రంగుగల భస్మం బయటపడింది. (124,125)

తద్ దృష్ట్వా వ్రీడితో రాజన్ మంకణకుడు శివుని పాదాలను ఆశ్రయించాడు. శివునికంటె గొప్పదైవం లేదని మనస్సులో నిశ్చయించాడు. (126)

'దేవాసురులతో కూడిన ఈ లోకానికి నీవే దిక్కు. ఈ ముల్లోకాలు నీవే సృష్టించావు. (127)

యుగాంతంలో అందరిని నీవే మ్రింగుతున్నావు. దేవతలకు కూడ నీ స్వరూపం తెలియ వీలుకాదు. నాగురించి వేరుగా చెప్పనవసరం లేదు. (128)

బ్రహ్మాదులు, సురలు నీయందే దర్శనమిస్తున్నారు. ఈ లోకాలను చేసేవాడవు, చేయించేవాడవు నీవే. (129)

నీ అనుగ్రహంచే దేవతలు భయంలేక నిశ్చింతగా ఉన్నారు, అని స్తుతించి మహాదేవునితో తిరిగి ఇలా అన్నాడు. (130)

"నీ అనుగ్రహంచేత నా తపస్సు తరిగిపోరాదు'. మహాదేవుడు ప్రసన్నుడై ఆ ఋషితో ఇలా అన్నాడు. (131)

'నా ప్రభావంచే నీ తపస్సు వేయివిధాల వృద్ధి చెందుతుంది. ఈ ఆశ్రమంలో నీతో కలిసి నివసిస్తాను. (132)

సప్తసారస్వతతీర్థంలో మునిగి నాపూజ చేస్తే అతనికి ఇహపరలోకాల్లో పొందరానిది ఏదీ ఉండదు. (133)

వారు సరస్వతీదేవి లోకాలకు చేరుతారు. సందేహం లేదు, అని పలికి శివుడు మాయం అయినాడు. (134)

త్రిలోకప్రసిద్ధి గల ఔశనస తీర్థానికి అక్కడి నుంచి వెళ్ళాలి. బ్రహ్మ, ఋషులు, దేవతలు, అక్కడే ఉన్నారు. (135)

భారతా! శుక్రుని ప్రియం కొరకు కార్తికేయస్వామి మూడు సంధ్యలలో అక్కడనే సన్నిహితుడై ఉంటాడు. (136)

నరశ్రేష్ఠా! కపాలమోచన తీర్థం అన్నిపాపాల్ని పోగొడుతుంది. అక్కడ స్నానం చేస్తే అన్నిపాపాలు పోతాయి. (137)

తదనంతరం అగ్ని తీర్థానికి యాత్ర సాగించి, స్నానం చేస్తే అగ్నిలోకం చేరడమే కాక అక్కడ వంశాన్ని కూడా ఉద్ధరిస్తాడు. (138)

నరశ్రేష్ఠా! అక్కడే విశ్వామిత్ర తీర్థం ఉంది. ఆ ప్రదేశంలో స్నానం చేస్తే బ్రాహ్మణత్వం పొందుతాడు. (139)

నరోత్తమా! బ్రహ్మయోని తీర్థానికి పోయి పవిత్రుడై అక్కడ మునిగితే బ్రహ్మలోకాన్ని చేరుతాడు. తన వంశాన్ని ఏడుతరాల దాకా తరింపచేస్తాడు. (140 1/2)

రాజేంద్రా! పిమ్మట కార్తికేయనివాసమైన పృథూదక తీర్థం వెళ్ళాలి. అక్కడ స్నానం చేసి పితరుల, దేవతల అర్చన సాగించాలి. (141,142)

భారతా! పృథూదకతీర్థాన స్నానం చెస్తే పురుషుడు, స్త్రీ అనే భేదం లేకుండా, జ్ఞాని, అజ్ఞాని అనే తేడా లేకుండా పాపాలన్నీ తొలగుతాయి. అశ్వమేధఫలం, స్వర్గలోకం కూడ లభిస్తుంది. (143,144)

కురుక్షేత్రం తీర్థాలన్నింటిలో పవిత్రం. సరస్వతి కురుక్షేత్ర తీర్థం కంటె పవిత్రం. సరస్వతిని మించి ఆ నదీతీర్థాలు పవిత్రాలు. తీర్థాలన్నింటిలో పృథూదకం పవిత్రం. (145)

అది అన్ని తీర్థాలలో శ్రేష్ఠం. పృథూదకతీర్థాన జపపరాయణుడై శరీరత్యాగం చేసిన వానికి మృత్యుభయం ఉండదు. (146)

ఈ విషయాలన్నింటిని వ్యాసులవారు, సనత్కుమారులు ప్రతిపాదించారు. రాజా! నియమపరుడైనవాడు తప్పక పృథూదక తీర్థం వెళ్లాలి. (147)

పృథూదకంతో సమానం అయిన తీర్థం మరేదీ లేదు. అది పవిత్రం, పావనం, మేధ్యం అనటంలో సందేహం లేదు. (148)

నరశ్రేష్ఠా! పాపాత్ములైన మానవులు ఆ తీర్థాన స్నానం చేసి స్వర్గానికి పోతారు అని విద్వాంసులంటారు. (149)

రాజా! అక్కడనే ఉన్న మధుస్రవమనే తీర్థాన్ని సేవించి వేయిగోవుల దానఫలాన్ని అందుకొంటాడు. (150)

రాజేంద్రా! తరువాత సరస్వతీ అరుణా నదుల సంగమతీర్థానికి యాత్ర కొనసాగించాలి. అదిలోక ప్రసిద్ధతీర్థం. (151)

భరతర్షభా! మూడురాత్రులు ఉపవాసం చేసి, ఆ తీర్థంలో స్నానం చేస్తే బ్రహ్మహత్యాపాతకం పోయి అగ్నిష్టోమాతిరాత్ర యాగాల ఫలం లభిస్తుంది. అది ఏడుతరాలవారిని పవిత్రం చేస్తుంది. (152 1/2)

అక్కడే అర్ధకీలతీర్థం ఉంది. బ్రాహ్మణులపై దయచే పూర్వకాలంలో దర్భి అనే తాపసి దాన్ని సిద్ధంచేశాడు. అక్కడ వ్రతం, ఉపనయనం, ఉపవాసం చేస్తే కర్మకాండ, మంత్రపరిజ్ఞానం కలిగి బ్రాహ్మణుడు అవుతాడు. సందేహం లేదు. నరోత్తమా! క్రియామంత్ర పరిజ్ఞానం లేకపోయినా ఆ తీర్థంలో మునిగిన ప్రతివ్యక్తి, విద్వాంసుడవుతాడని ప్రాచీనుల అభిప్రాయం. (153-155)

నరశ్రేష్ఠా! దర్భిముని అక్కడకు నాలుగు సముద్రాల పాయలను తీసుకువచ్చాడు. అక్కడ స్నానం చేసిన నరుడు దుర్గతి పొందడు. నాలుగువేల గోవుల దానఫలం చిక్కుతుంది. (156 1/2)

ధర్మజ్ఞా! అక్కడి నుంచి శతసహస్రక, సహస్రక తీర్థాలకు యాత్ర చేయాలి. ఆ రెంటి యందు స్నానం చేస్తే వేయుగోవుల ఫలం దక్కుతుంది. అక్కడ చేసిన దానం, ఉపవాసం వెయ్యిరెట్ల ఫలం ఇవ్వగలదు. (157 158 1/2)

రాజేంద్రా! తరువాత రేణుకా తీర్థానికి పోవాలి. అక్కడ స్నానం చేసి పితరులను, దేవతలను ఆరాధిస్తే పాపాలన్నీ తొలగి అగ్నిష్టోమయాగఫలం వశం అవుతుంది. (159,160)

విమోచనతీర్థస్నానం చేసి కోపాన్ని జయించి జితేంద్రియుడైతే ప్రతిగ్రహదోషఫలం పోతుంది. (161)

పంచవటీ తీర్థానికి వెళ్ళి మితాహారి జితేంద్రియుడై ఉన్నవాడు గొప్పపుణ్యం సంపాదించి సత్పురుషుల లోకంలో చిరకాలం ఉంటాడు. (162)

అక్కడ వృషభధ్వజుడు, స్థాణువు అయిన శివుడు వెలసి ఉన్నాడు. అక్కడకు పోవుట చేతనే మానవుడు సిద్ధిని పొందుతాడు. (163)

కురుశ్రేష్ఠా! తైజసతీర్థం వరుణునిది. అతని తేజంతో ప్రకాశిస్తుంది. అక్కడే బ్రహ్మాది దేవతలు, తాపసులు, ఋషులు కార్తికేయుని దేవసేనాపతిగా అభిషేకించారు. తైజసతీర్థానికి తూర్పున కురుతీర్థం ఉంది. (164,165)

కురుతీర్థంలో స్నానమాచరిస్తే జితేంద్రియుడు అయి, పాపాలు పోయి బ్రహ్మలోకాన్ని చేరతాడు. (166)

అక్కడి నుంచి స్వర్గద్వారానికి పోయి స్నానం చేసి, స్వర్గానికి చేరి, తరువాత బ్రహ్మలోకం చేరుకొంటాడు. (167)

రాజా! తీర్థయాత్రికుడు క్రమంగా అనరకతీర్థానికి యాత్ర సాగించాలి. అక్కడ స్నానం చేస్తే దుర్గతి పొందడు. నారాయణాది దేవతలతో బ్రహ్మ ఇక్కడ నివాసం చేస్తాడు. (168,169)

రాజేంద్రా! రుద్రునిభార్య దుర్గ అక్కడనే స్థిరంగా ఉంటుంది. ఆ దేవిని కొలిచితే దుర్గతిని పొందడు. (170)

మహారాజా! అది ఉమాదేవి భర్త విశ్వేశ్వరుని స్థానం. అక్కడ శివుని పూజించి సర్వపాపాల నుండి విడివడుతాడు. (171)

మహారాజా! శత్రుదమనుడు, నారాయణుడు, అయిన విష్ణువును అక్కడ కొలిచినవాడు విష్ణులోకం చేరతాడు. అన్ని తీర్థాలలో మునిగినవాడు సర్వదుఃఖాలను పోగొట్టుకొని చంద్రుని వలె వెలిగిపోతాడు. (172,173)

రాజా! ఆ ప్రదేశం నుంచి స్వస్తిపురం చేరి ప్రదక్షిణం చేస్తే గోసహస్రదానఫలం లభిస్తుంది. (174)

పావనతీర్థాన్ని చేరి పితృదేవతలకు తర్పణం చేస్తే అగ్నిష్టోమఫలం దక్కుతుంది. (175)

భరతర్షభా! అక్కడ గంగానదం అనే నుయ్యి ఉంది. మూడుకోట్ల తీర్థాలు ఆ నూతిలో ఉన్నాయి. (176)

అందులో మునిగిన నరుడు స్వర్గానికి చేరతాడు. నదిలో స్నానం చేసి మహేశ్వరుని కొలిచి గణపతిపదాన్ని పొంది వంశాన్ని ఉద్ధరిస్తాడు. (177 1/2)

అటుపైన స్థాణువట తీర్థానికి పోయి స్నానం చేసి, ఒకరాత్రి ఉంటే రుద్రలోకాన్ని చేరతాడు అనే ప్రసిద్ధి ఉంది. (178 1/2)

ఆ ప్రదేశం నుంచి బదరీపాచనం అనే ప్రసిద్ధి గల వసిష్ఠాశ్రమానికి చేరాలి. అక్కడ మూడు రాత్రులు ఉపవాసమ్ చేసి రేగులను తిని ఉండాలి. నరుడు పన్నెండు సంవత్సరాలు రేగులు తిని, మూడు రాత్రులు ఉపవాసం చేసి వసిష్ఠసమానుడు అవుతాడు. రాజా! రుద్రమార్గానికి పోయి ఒకరాత్రి, పగలు ఉపవాసం చెయ్యాలి. అప్పుడు ఇంద్రలోకంలో స్థిరంగా ఉంటాడు. (179-181 1/2)

ఏకరాత్రతీర్థాన్ని చేరి నియమంతో సత్యవాది అయి ఒకరోజు ఉంటే బ్రహ్మలోకాన్ని చేరతాడు. (182 1/2)

పిమ్మట త్రిలోకప్రసిద్ధి గల సూర్యుని ఆశ్రమం, ప్రవేశించి, ఆ తీర్థంలో స్నానంచేసి, సూర్యుని కొలిస్తే, సూర్యలోకం చేరతాడు. వంశాన్ని ఉద్ధరిస్తాడు. (183, 184 1/2)

రాజా! సోమతీర్థంలో మునిగితే సోమలోకాన్ని చేరటంలో సందేహం లేదు. (185 1/2)

ధర్మజ్ఞా! అటుపైన పరమపావనం, లోకప్రసిద్ధం అయిన దధీచాశ్రమయాత్ర కొనసాగించాలి. ఆ క్షేత్రంలో సరస్వతీపుత్రుడు, తపోనిధి అయిన అంగిరసుడు పుట్టాడు. (186,187)

ఆ తీర్థసేవనం అశ్వమేధఫలం ఇస్తుంది. సరస్వతీ లోకప్రాప్తిని నిస్సందేహంగా కలిగిస్తుంది. (188)

నియమంతో, బ్రహ్మచర్యపాలన సాగిస్తూ కన్యాశ్రమతీర్థం వెళ్లాలి. అక్కడ మూడురాత్రులు ఉపవసించి, మితాహారియై వందమంది దేవకాంతలను, స్వర్గలోకాన్ని వశం చేసుకొంటాడు. (189 1/2)

ధర్మజ్ఞా! తరువాత సంనిహతీ తీర్థయాత్ర సాగించాలి. (190)

ఆ తీర్థానికి బ్రహ్మాదిదేవతలు, ఋషులు, తపోధనులు నెలనెలా వచ్చి పుణ్యాన్ని ప్రోగుచేసుకొంటారు. (191)

సూర్యగ్రహణం రోజున సంనిహతీ తీర్థాన స్నానమాచరిస్తే వంద అశ్వమేధయాగాల ఫలం వస్తుంది. (192)

భూమిపై, ఆకాశంలో ఎన్ని తీర్థాలు, నదులు, హ్రదాలు, చెఱువులు, ప్రవాహాలు, దిగుడుబావులు, మందిరాలు ఉన్నాయో అవి అన్నీ ప్రతీనెలా అమావాస్యనాడు ఈ సంనిహత తీర్థంలో ఉంటాయి. నరోత్తమా! తీర్థసమూహం ఇందులో ఉండటం చేత దీన్ని సంనిహత తీర్థం అంటారు. (193-195)

అక్కడ స్నానం చేసి నీరు త్రాగితే స్వర్గంలో స్థిరంగా ఉంటాడు. సూర్యగ్రహణం నాడు శ్రాద్ధవిధిని అక్కడ ఆచరిస్తే వేయి అశ్వమేధయాగాల ఫలం అతనికి సంరమిస్తుంది. స్నానమాత్రం చేత, శ్రాద్ధాచరణం చేత ఎట్టి పాపమైనా, స్తీకైనా, పురుషునికైనా పూర్తిగా నశిస్తుంది. పద్మపురంగుగల విమానంలో బ్రహ్మలోకం చేరుతారు. (196-199)

పిమ్మట మచక్రుడనే ద్వారపాలకుడైన యక్షునికి నమస్కరించి, కోటితీర్థంలో స్నానమాచరించి మానవుడు సువర్ణరాశిని గైకొంటాడు. (200)

ధర్మజ్ఞా! గంగాహ్రదమనే తీర్థం అక్కడే ఉంది. అందులో స్నానం చెసి జితేంద్రియుడై రాజసూయాశ్వమేధయాగాల ఫలాన్ని పొందుతాడు. (201 1/2)

భూమిపై నైమిశం, ఆకాశంలో పుష్కరం ఉన్నాయి.

మూడులోకాల తీర్థాల్లోను కురుక్షేత్రం గొప్పది. కురుక్షేత్రం నుంచి వాయువుచే ఎగురగొట్టబడిన ధూళి చెడ్డవానిని కూడ ఉత్తమగతికి చేరుస్తుంది. సరస్వతీనదికి దక్షిణంగా, దృషద్వతీనదికి ఉత్తరంగా ఉన్న కురుక్షేత్రంలో నివసించినవారు స్వర్గంలో నివసించినట్లే. (202- 204 1/2)

'కురుక్షేత్రానికి పోతాను, కురుక్షేత్రంలో ఉంటాను' అన్న మాటలచేతనే అన్నిపాపాలు పోతాయు. (205 1/2)

కురుక్షేత్రం బ్రహ్మ వేదిస్థానం. ఈ క్షేత్రాన్ని బ్రహ్మర్షులు సదా సేవిస్తారు. అందులో నివసించేవారు శోకాన్ని ఎన్నడూ పొందరు. (206,207)

తరంతుక, అరంతుకాల మధ్య భుభాగం; రామహ్రదం, మచక్రుకాల మధ్యభాగం ఏదో అదియే కురుక్షేత్రం, సమంతపంచకం. అది బ్రహ్మ ఉత్తరవేదిస్థానం. (208)

ఇది శ్రీమహాభారతమున వనపర్వమున తీర్థయాత్రాపర్వమను ఉపపర్వమున పులస్త్యతీర్థయాత్ర అను ఎనుబది మూడవ అధ్యాయము. (83)