వైశంపాయనుడు చెప్పాడు. మహాపరాక్రమశాలి శిశుపాలుడు భీష్ముని మాటలు విని వాసుదేవునితో యుద్ధం చేయాలని అతనితో ఇలా అన్నాడు. (1)

జనార్దనా! నిన్ను యుద్ధానికి పిలుస్తున్నాను. నాతో యుద్ధం చెయ్యి. పాండవులందరితో నిన్ను ఇపుడే చంపుతాను. (2)

నీతోపాటు పాండవులు కూడా అన్నివిధాలా వధింపదగినవారే. ఎందుకంటే రాజులందరినీ కాదని పాండవులు నిన్ను అర్చించారు. (3)

ఆ పాండవులు రాజయినా కాని దాసుడయిన దుర్మతిని నిన్ను చిన్నతనం నుండీ పుజిస్తున్నారు. కృష్ణా! అనర్హుని అర్హునిగా పూజిస్తున్నారు. అందుచేత వారు వధింపదగిన వారని నా అభిప్రాయం. (4)

రాజశార్దూలుడయిన శిశుపాలుడు కోపంతో ఇలా గర్జిస్తూ ఉన్నాడు.

శిశుపాలుడిలా అనగానే కృష్ణుడు సామవచనాలతో రాజులందరితో అందరి ఎదుట మధురంగా ఇలా అన్నాడు. (5)

రాజులారా! వీడు మాకు మిక్కిలి శత్రువు. మామేనత్త సాత్వతికి కొడుకు. సాత్వతులలో క్రూరుడు. ఏ అపకారమూ చేయనివారికి కూడా హితుడు కాడు, శత్రువే. (6)

రాజులారా! మేమంతా ప్రాగ్జ్యోతిషపురానికి వెళ్లామని తెలిసి మా మేనత్త కొడుకై ఉండి కూడా ఈ క్రూరుడు ద్వారకా నగరాన్ని తగులబెట్టాడు. (7)

రైవతకపర్వతం మీద భీజరాజు క్రీడిస్తూ ఉంటే వీడు వాళ్లలో కొందరిని చంపి, కొందరిని బంధించి తన పురానికి వెళ్లిపోయాడు. (8)

నాతండ్రి అశ్వమేధం చేసి రక్షకులతో గుర్రాన్ని వదలితే ఈ పాపి యజ్ఞానికి విఘ్నం చేయటానికి గుర్రాన్ని అపహరించాడు. (9)

సౌవీరదేశానికి వెళ్లే తపస్వియైన బభ్రుని భార్యను, తనను కోరని దానిని, ఇక్కడి నుండి వెడుతున్న దానిని, మోహంతో అపహరించాడు. (10)

ఈ క్రూరకర్ముడు మాయారూపం దాల్చి, కరూష దేశాధిపతికోసం తపస్సు చేస్తున్న తన మేనమామ విశాలరాజు కూతురు భద్రను అపహరించి తీసుకుపోయాడు. (11)

మామేనత్త కోసం ఈ అపరాధ దుఃఖం సహిస్తున్నాను. ఇది దైవవశాత్తు ఇప్పుడు రాజులందరి సమక్షంలో జరిగింది. (12)

ఇపుడు నామీద ఎంతటి వ్యతిరేకత ప్రదర్శించాడో ప్రత్యక్షంగా మీరు చూశారు కదా! ఇక పరోక్షంలో ఏమేమి చేశాడో మీకు ఇంతకుముందే చెప్పాను. (13)

గర్వితుడైన ఈతడు రాజులందరి సమక్షంలో నామీద చూపిన వ్యతిక్రమమ్ క్షమింపరానిది. (14)

వీడిపుడు మరణమ్ కోరుకొంటున్నాడు. ఈ మూఢుడు పూర్వం రుక్మిణిని కోరాడు. కాని పొందలేకపోయాడు, శూద్రుడు వేదశ్రుతిని పొందలేకపోయినట్లుగా - (15)

వైశంపాయనుడు అన్నాడు - వాసుదేవుని మాటలు విని రాజులంతా శిశుపాలుని నిందించారు. (16)

వారి నిందావాక్యాలు విని ప్రతాపశాలి అయిన శిశుపాలుడు బిగ్గరగా నవ్వి ఇలా అన్నాడు. (17)

ముందు నాకిస్తానన్న రుక్మిణిని సభల్లో అందునా రాజసభల్లో కీర్తిస్తూ కృష్ణా! నీకు సిగ్గు కలగటం లేదెందుకు? (18)

ముందు ఇతరుని కిస్తానన్న వనితను సభల్లో అందులోనూ రాజసభల్లో గొప్పగా చెప్పుకొనేవాడు నీవు తప్ప మరెవడూ లేడు. (19)

నీకు ఇష్టమయితే క్షమించు - లేకపోతే మానుకో - నీకు కోపం వస్తే ఏమి? సంతోషం కలిగితే ఏమి? నీ వల్ల నాకు ఏమి జరుగుతుంది? (20)

శిశుపాలుడు ఇలా అంటూనే ఉన్నాడు.... భగవంతుడయిన కృష్ణుడు దానవులను సంహరించే చక్రాన్ని మనసులో తలచుకొన్నాడు. (21)

వెంటనే అపుడే చక్రం కృష్ణుని చేతిలోకి వచ్చింది. వాక్యవిశారదుడయిన కృష్ణ భగవానుడు ఉచ్చైస్స్వరంతో ఇలా అన్నాడు. (22)

రాజులారా! అంతా వినండి. ఈతని తల్లి "వీని నూరు తప్పులు క్షమించమని అడిగింది. నేను 'సరే' అన్నాను - అలాగే నూరు తప్పులు ఇప్పటితో పూర్తి అయ్యాయి. అందుచేత మీరంతా చూస్తూ ఉండగానే ఇపుడు వీనిని చంపుతాను." (23,24)

ఇలా చప్పి తత్ క్షణమే శ్రీకృష్ణుడు చక్రంతో శిశుపాలుని శిరస్సును ఖండించాడు. (25)

వెంటనే వజ్రాయుధం దెబ్బతిన్న పర్వతంలా శిశుపాలుడు పడిపోయాడు. శిశుపాలుని శరీరం నుండి సూర్యతేజస్సు వంటి తేజస్సు పైకి రావటం రాజులంతా చూశారు. పద్మనేత్రుడై సర్వలోకాల చేతనూ నమస్కరింపబడే కృష్ణునికి వెంటనే ఆ తేజస్సు నమస్కరించి కృష్ణునిలో కలిసిపోయింది. (26,27)

ఆ తేజస్సు అలా పురుషోత్తమునిలో కలిసిపోవడం రాజులంతా చూసి ఎంతో ఆశ్చర్యపడ్డారు. (28)

అలా శిశుపాలుడు వధింపబడినపుడు మేఘాలు లేకుండానే వర్షం కురిసింది. పిడుగులు పడ్డాయి. భూమి అంతా కంపించిపోయింది. (29)

అపుడు రాజులు కొందరు ఏమీ మాట్లాడకుండా జనార్దనుని చూస్తూ మౌనంగా నిలిచిపోయారు. (30)

కోపంతో మరికొందరు చేతులతో చేతులు అప్పళించారు. ఇంకా కొందరు క్రోధపరవశులై పళ్లతో పెదవులు కొరుక్కున్నారు. (31)

కొంతమంది రాజులు చాటుమాటున కృష్ణుని ప్రశంసించారు. కొందరు క్రోధానికి వశులయ్యారు. మరికొందరు తటస్థంగా ఉన్నారు. (32)

మహర్షులూ, బ్రాహ్మణులూ, బలిష్ఠులయిన రాజులూ అంతా శ్రీకృష్ణుని పరాక్రమం చూసి సంతోషించి ప్రశంసిస్తూ శ్రీకృష్ణుని శరణు కోరారు. (33)

అపుడు ధర్మరాజు తమ్ముళ్లతో "వీరుడయిన ఈ శిశుపాలునికి త్వరగా అంతిమ సంస్కారం సగౌరవంగా చేయించండి" అని ఆజ్ఞాపించాడు. అన్నగారి ఆజ్ఞను తమ్ముళ్లు వెంటనే నిర్వర్తించారు. (34,35)

అపుడు ధర్మరాజు రాజులందరి ఎదుట ఆ శిశుపాలుని కుమారుని చేదిరాజ్యానికి పట్టాభిషిక్తుని చేశాడు. (36)

అలా ధర్మరాజు యొక్క యాగం సమృద్ధిమంతమై ప్రజలకు ప్రీతికరమయి ప్రకాశించింది. (37)

అలా ఆ యజ్ఞం శుభారంభంతో విఘ్నాలు లేకుండా ధనధాన్య సంపన్నమై బహుభక్ష్యాన్న సంపూర్ణమై కేశవుని చేత రక్షింపబడి వెలుగొందింది. (38)

కృష్ణుని బుద్ధితో సహదేవుని చేత అమలు పరుపబడిన ఆ ఉత్తమమయిన యజ్ఞవిధానాన్ని రాజులంతా చూశారు.

ఆ యజ్ఞమంటపంలో ఎన్నో బంగారు తోరణాలు కట్టారు. బంగారు తాళవాద్యాలున్నాయి. అవి అన్నీ ప్రకాశించే సూర్యుని వలె భాసించాయి. బంగారు తోరణాలతో కూడిన యజ్ఞవాటిక గ్రహాలతో కూడిన ఆకాశంలా భాసించింది.

ఎన్నో శయ్యలు, ఆసనాలు, విహారాలు, ధనసమృద్ధమయిన పాత్రలు, ఘటాలు, గంగాళాలు, చెంబులు అంతటా కనబడ్డాయి. విశేషమేమంటే పాత్రలన్నీ బంగారంతో చేసినవే.

వివిధభోజనపదార్థాలు, రుచికరములయిన భక్ష్యాలు, మధురపానీయాలు బ్రాహ్మణులకు సదా రాజసేవకులు అందించేవారు.

ఒక లక్షమంది బ్రాహ్మణులు భోజనం చేసిన వెంటనే ఒక శంఖం మ్రోగుతుంది. అది సదా మ్రోగేది.

మాటిమాటికి నిరంతరంగా మ్రోగే ఆ శంఖనాదం విని అంతా ఆశ్చర్యపోయేవారు.

ఇలా భోజనసంతృప్తులయిన జనులతో, పర్వతాల వలె ఉన్న అన్నపురాసులతో, పెరుగు కాల్వలతో, నేతి మడుగులతో యజ్ఞవాటిక నిండుగా వెలుగొందింది.

ఆ యజ్ఞంలో జంబూద్వీపంలో ఉన్న వారంతా ఒకేచోట కనిపించారు.

చక్కని మణికుండలాలతో, మాల్యాలు ధరించి రాజులంతా కనిపించారు. వారు వివిధాలయిన అన్నపానీయాలు బ్రాహ్మణులకు పెట్టేవారు.

ఈవిధంగా ద్విజాతులంతా ఆ యజ్ఞంలో సతతం భుజించి అంతా ఎంతో ప్రీతిని తుష్టిని పొందారు.

ఇలా ధనధాన్యసమృద్ధమయిన యజ్ఞవాటికను చూసి రాజులంతా ఎంతో ఆశ్చర్యపడ్డారు.

ధర్మరాజు యొక్క రాజసూయంలో ఋత్విజులు యాజకులు యథావిధిగా, యథాకాలం హోమాలన్నీ చేయించేవారు.

ఆ రాజసూయంలో వ్యాసుడు, ధౌమ్యుడు మొదలయిన పదహారుమంది ఋత్విజులూ తమ తమ విధులను యథావిధిగా నిర్వర్తించారు.

ఆ సదస్సులలో షడంగవేత్తకానివాడు లేడు. బహువేదవేత్తకానివాడు కాని, వ్రతశీలం లేనివాడు కాని, ఉపాధ్యాయుడు కాని వాడు కాని, పాపి కాని, క్షమలేని అసమర్ధుడైన ద్విజుడు కాని మచ్చుకైనా లేడు.

సహజంగా కూడా ఆ యజ్ఞ వాటికలో కృపణుడు కాని, దరిద్రుడు కాని, ఆకలిగొన్నవాడుకాని, దుఃఖితుడు కాని కనపడటం లేదు.

రాజశాసనాన్ని అనుసరించి మహాతేజస్వి అయిన సహదేవుడు ఎల్లపుడు భోజనార్థులకు భోజనం పెట్టించేవాడు.

యజ్ఞనిపులయిన యాజకులు శాస్త్రవిధుల మీద దృష్టికల్గి అన్నిపనులూ నిత్యమూ చేసేవారు.

వేదశాస్త్రవేత్తలయిన విప్రులు సదా కథాప్రాచనం చేసేవారు - అందరూ ఆ మహాయజ్ఞంలో కథాంతమందు చాలా సంతోషించేవారు.

దేవతలు, రాక్షసులు, యక్షులు, ఉరగులు, దివ్యమానవులు, విద్యాధరులు - వీరి సమూహాలతో నిండి మహాత్ముడయిన ధర్మరాజు రాజసూయం శోభిల్లింది.

గంధర్వగణాలు, అప్సరసల సమూహాలు, దేవ, ముని గణాలు, యక్షులు కిన్నరకింపురుష గీతాలాపనలతో శోభిల్లి వీరితో మరో దేవలోకమా అనిపించింది.

నారదుడు, తేజస్వి అయిన తుంబురుడు, విశ్వావసువు, చిత్రసేనుడు - ఇంకా ఇతర గీత విద్వాంసులు యజ్ఞకర్మాంతరాల్లో పాడి అందరికీ మనోరంజనం చేసేవారు.

నిత్యమూ విరామసమయంలో అంతట శబ్దశాస్త్రవేత్తలు ఇతిహాసాలు, పురాణాలు, ఆఖ్యానాలు చెప్పేవారు.

భేరులు, మురజాలు, మడ్డుకాలు, గోముఖాలు, కొమ్ములు, వేణువులు, శంఖాలు - వేలకొద్దీ వినపడేవి.

లోకంలో ఉన్న విప్రులంతా, వైశ్యులు, శూద్రులు, మ్లేచ్ఛులు ఇలా అన్ని వర్ణాల వారూ, నానాదేశాలవారూ, నానాజాతులవారూ అందరూ వచ్చి ధర్మరాజు భవనం నింపేశారు.

భీష్మద్రోణాదులు, దుర్యోధనునితో సహా కౌరవులందరూ, వృష్ణివంశస్థులంతా, అన్ని వైపులనున్న పాంచాలురూ వచ్చి ఆ యజ్ఞంలో దాసులవలె తమకు తగిన పనులన్నీ స్వయంగా చేశారు.

రాజా! ధీమంతుడయిన ధర్మజుని యజ్ఞం అలా జరిగింది. అది సోముని క్రతువులాగా ప్రకాశించింది.

వస్త్రాలు, కంబళ్ళు, దుప్పట్లు, నిష్కాలు, బంగారు పాత్రలు, భుషణాలు అంతటా ఏ వేళలో అయినా ధర్మరాజు ఇస్తూనే ఉండేవాడు.

రాజులిచ్చిన రత్నాలు, ధనరాసులు అన్నీ అపుడే ధర్మరాజు విప్రులకు ఇచ్చి వేశాడు.

మహాత్మలయిన విప్రులకు వెయ్యికోట్లు ఇచ్చాడు.

ఆ విధంగా యజ్ఞమ్ చెయ్యడం మరోరాజు ఎవరికీ సాధ్యంకాదు. యాజకులను అన్ని విధాల ఎల్లవేళలా సంతృప్తులను చేశాడు ధర్మరాజు.

వ్యాసుని, ధౌమ్యుని, మహాప్రజ్ఞుడు నారదుని, సుమంతుని, జైమినిని, పైలుని, వైశంపాయనుని, యాజ్ఞవల్క్యుని, కఠుని, కలాపుని, మహౌజసుని, ఇంకా విప్రవరులందరినీ శ్రద్ధగా సత్కరించి, పూజించి, ధర్మరాజు ఇలా అన్నాడు.

యుధిష్ఠిరుడు అన్నాడు - మీ ప్రభావం వల్ల రాజసూయ యాగం ఇలా సంపన్నమయింది. శ్రీకృష్ణుని ప్రభావం వల్ల నా కోరిక సంపూర్ణమయింది.

వైశంపాయనుడు అన్నాడు - తరువాత యజ్ఞసమాప్తిలో శ్రీకృష్ణుని దేవేశుడయిన బలరాముని, భీష్మాది కురుసత్తములను పూజించాడు.

అలా రాజసూయ యాగాన్ని పూర్తిచేశాడు భగవంతుడు, శార్ ఙ్గం చక్రం గదను ధరించిన శ్రీకృష్ణుడు రాజసూయ సమాప్తి దాకా స్వయంగా రక్షించాడు. (39)

ధర్మరాజు అవభృథ స్నానమ్ చేసిన పిదప రాజసముదాయమంతా ధర్మరాజును చేరి ఇలా అన్నారు. (40)

'ధర్మజ్ఞా! దైవానుగ్రహంతో వృద్ధిపొందావు. సార్వభౌముడవయ్యావు. అజమీఢ వంశోద్భవా? మీ వంశప్రతిష్ఠను ఈ యాగంతో నీవు వృద్ధి పొందించావు. రాజేంద్రా! ఎంతో ధర్మాచరణం చేశావు. మా కోరికలు తీరాయి. నీ సత్కారాలతో సంతృప్తుల మయ్యాము. వెళ్లి వస్తాం అనుమతించు. (41,42)

మేము మా రాష్ట్రాలకు వెడతాం. అనుజ్ఞ ఇయ్యి, రాజుల ఈ మాటలు విని ధర్మరాజు రాజులందరినీ తగినట్లు సన్మానించి తమ్ములతో ఇలా అన్నాడు. 'ఈ రాజులందరూ మనమీది ప్రీతితో వచ్చారు. తమ రాష్ట్రాలకు వెడుతూ నాకు చెప్పటానికి వచ్చారు. భద్రంగా మన పొలిమేర దాకా ఈ రాజోత్తములను సాగనంపండి.' (43-45)

అన్నగారి మాట శిరసావహించి ధర్మవర్తనులయిన పాండవులు ఒక్కొక్కరాజునూ ప్రత్యేకంగా సాగనంపారు. (46)

ప్రతాపశాలి అయిన ధృష్ఠద్యుమ్నుడు విరాటుని అనుసరించి సాగనంపాడు. అర్జునుడు మహాత్ముడూ, మహారథుడూ అయిన ద్రుపదుని సాగనంపాడు. (47)

మహాబలుడైన భీముడు భీష్ముని, ధృతరాష్ట్రుని సాగనంపాడు. ద్రోణుని, అశ్వత్థామను సహదేవుడు సాగనంపాడు. (48)

రాజా! నకులుడు పుత్రసహితుడయిన శకునిని, ఉపపాండవులూ, అభిమన్యుడూ మహారథులయిన పర్వతీయ రాజులను సాగనంపారు. (49)

అలాగే మిగిలిన రాజులందరినీ తనవారైన రాజులు సాగనంపారు. వేలకొద్దీ విప్రులమ్తా పూజితులై బయలుదేరారు. ఇలా రాజులూ, విప్రులూ వెళ్లిన తరువాత ప్రతాపశాలి కృష్ణుడు ధర్మరాజుతో ఇలా అన్నాడు. (50,51)

కురునందనా! నీ అనుజ్ఞ కోరుతున్నాను. ద్వారకకు వెళ్లి వస్తాను. దైవానుగ్రహంతో ఱాజసూయయాగం చక్కగా చేశావు. (52)

అపుడు ధర్మరాజు కృష్ణునితో "కృష్ణా! నీ అనుగ్రహంతోనే ఈ రాజసూయం నాకు సంపన్నమయింది. (53)

నీ అనుగ్రహం వల్లనే రాజసముదాయమంతా వశమయింది. ఎన్నో కానుకలిచ్చి నన్ను సేవించారు. (54)

మహాత్మా! నిన్ను వెళ్లవచ్చునని నేనెలా చెప్పగలను? నీవు లేకుండా ఎపుడయినా నాకు ప్రసన్నత కలుగుతుందా? కోరిక తీరుతుందా? (55)

నీవు తప్పక ద్వారకకు వెళ్లాలి కదా!" అన్నాడు ధర్మరాజు. ఆమాట అనిపించుకొని ధర్మాత్ముడయిన శ్రీకృష్ణుడు కుంతీదేవీ దగ్గరకు వెళ్లి "అత్తా! నీ పుత్రులు సామ్రాజ్యం పొందారు. ధనవంతులై, కార్యసిద్ధిని పొందారు. చక్కగా సంతోషించు. నేను ఇక ద్వారకకు వెళ్లి వస్తాను అనుమతించు." (56-58)

కేశవుడు సుభద్రకూ, ద్రౌపదికీ కూడా మళ్లీ కలుద్దాం అని మధురంగా వీడ్కోలు చెప్పి అంతఃపురం నుండి బయటపడ్డాడు. (59)

తరువాత కృష్ణుడు స్నానం, జపం, ముగించుకొని విప్రుల ఆశీస్సులు పొందాడు. దారుకుడు మేఘసుందర మయిన రథం సిద్ధం చేసుకొని వచ్చాడు. కృష్ణుడు గరుడకేతనం చూసి, ప్రదక్షిణం చేసి, రథమెక్కి, ద్వారవతికి బయలుదేరాడు. (60-62)

సాత్యకి, కృతవర్మ ఇద్దరూ వెంటనే రథమెక్కి చామరాలతో కృష్ణుని వీస్తున్నారు. బలరాముడూ, వేలకొద్దీ యాదవులూ ధర్మరాజు చేత పూజితులై బయలుదేరారు. వెంటనే ధర్మరాజు సువర్ణసింహాసనం విడిచి, తమ్ముళ్లతో కాలినడకతో వాసుదేవుని అనుసరించాడు. (63)

ఒక్కక్షణం రథం ఆపి కృష్ణుడు ధర్మరాజుతో ఇలా అన్నాడు. (64)

'రాజా! అప్రమత్తుడవై నిత్యమూ నిలిచి ప్రజలను రక్షించు. ప్రాణులు మేఘాన్ని, పక్షులు మహావృక్షాన్ని, దేవతలు ఇంద్రునీ, ఆశ్రయించి జీవిస్తున్నాట్లు నీ బంధువులు కూడా నీ ఆశ్రయంలో జీవించాలి.' ఇలా చెప్పిన పిదప కృష్ణధర్మజులు ఇరువురూ పరస్పరం వీడ్కోలు చెప్పుకొని తమతమ నివాసాలకు వెళ్లిపోయారు. (65,66 1/2)

సాత్త్వతముఖ్యుడయిన కృష్ణుడు ద్వారవతికి వెళ్లిన తరువాత ఇక దుర్యోధనుడు, శకుని మాత్రం ఆ దివ్యసభలో మిగిలారు. (67,68)

ఇది శ్రీమహాభారతమున సభాపర్వమున శిశుపాలవధపర్వమను ఉపపర్వమున శిశుపాలవథ అను నలువది అయిదవ అధ్యాయము. (45)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 42 శ్లోకములు కలిపికొని మొత్తము 110 శ్లోకములు)