వైశంపాయనుడిలా చెప్పాడు - యయాతి మహేంద్రపురం (అమరావతి) లా వెలుగొందుతున్న తన పురానికి వెళ్లాడు. దేవయానిని అంతఃపురంలోనికి ప్రవేశపెట్టాడు. దేవయాని అనుమతితో వృషపర్వుని కూతురైన శర్మిష్ఠను అశోకవనానికి దగ్గరలో ఇంటిని నిర్మించి, అందులో ఉంచాడు. దాసీ సహస్రంతో ఉన్న వృషపర్వుని కూతురయిన శర్మిష్ఠకు వస్త్రాలు అన్నపానాలు ఇచ్చి గౌరవించాడు. (1-3)

దేవయాని శర్మిష్ఠతోబాటు మనోహరమైన అశోకవనంలో ఆటలాడి, ఆమె నక్కడే వదిలిపెట్టి, రాజుతోపాటు ఇంటికి వెళ్లింది. ఇలా ప్రీతితో చాలాకాలం ఆనందించింది.

నహుషకుమారుడైన యయాతి రాజు దేవయానితో కలిసి అనేక సంవత్సరాలు దేవతలవలె ఆనందంతో సుఖంగా విహరించాడు. (4)

ఋతుకాలం ప్రాప్తించి సుందరి దేవయాని గర్భం దాల్చింది. మొదట కుమారుని కన్నది. (5)

వేయి సంవత్సరాలు గడవగా వృషపర్వుని కూతురు శర్మిష్ఠ యౌవనం పొందింది. ఋతుకాలం వచ్చి ఆమె ఇలా ఆలోచించింది. (6)

శర్మిష్ఠ స్నానం చేసి, పరిశుభ్రంగా, ఆభరణాలన్నీ అలంకరించుకొని వికసించిన పూల గుత్తులతో ఉన్న అశోక వృక్షం కొమ్మను పట్టుకొని, తనముఖాన్ని అద్దంలో చూసికొంది, భర్త దర్శనం మీద కోరిక గలదై శోకమోహాలు ఆవేశించి అశోక వృక్షంతో ఇలా పలికింది - 'అశోకా! దుఃఖంచే దెబ్బతిన్న మనస్సుగలవారి శోకాన్ని తొలగించేదానా! ప్రియుని చూడటం ద్వారా నన్ను నీ పేరు గలదిగా (అశోక) వేగంగా చెయ్యి. ఇలా అని శర్మిష్ఠ మరల ఇలా అనుకుంది.

ఋతుకాలం ప్రాప్తమయింది. నాకు వరింపబడిన భర్తలెడు. నాకిపుడేమయింది? నేనేం చేయాలి? (ఏం చేస్తే మంచి పనిని చేసిన దాన్ని అవుతాను?) ఏం చేస్తే మంచి పని చేసినట్లు అవుతుంది? (7)

ఈ దేవయాని సంతానవతి అయింది. యౌవనం పొందిన నేను వృథాగా ఉన్నాను. ఆంఎ భర్తను వరించినట్లుగానే నేను కూడ అతనినే భర్తగా వరిస్తాను. (8)

రాజు నాకు పుత్రఫలాన్ని ఇవ్వాలి అని నా నిశ్చితాభిప్రాయం. ధర్మాత్ముడైన ఆ రాజు ఇపుడు ఏకాంతంలో నాకు దర్శనం ఇస్తాడా? (9)

అనంతరం ఆ సమయంలో బయటకు వచ్చిన రాజు అశోకవన సమీపంలో శర్మిష్ఠను చూసి నిలుచుండిపోయాడు. (10)

అందమైన చిరునవ్వు గల శర్మిష్ఠ ఏకాంతంగా, ఒంటరిగా ఉన్న అతనిని చూసి సమీపించి చేతులు జోడించి రాజుతో ఇలా అంది. (11)

శర్మిష్ఠ ఇలా అంది - నహుషపుత్రా! రాజా! చంద్రుడు, ఇంద్రుడు, విష్ణువు, యముడు, వరుణుడు, నీతో సమానులు. మీ ఇంటిలో ఉన్న స్త్రీని ఎవడూ చూడలేడు. నరాధిపా, నారూపం, వంశం, నడవడి ఎల్లప్పుడూ నీవెరుగుదువు. అటువంటి నేను నిన్ను యాచిస్తున్నాను, నన్ను అనుగ్రహించి నా ఋతుకాలం సార్థకం చెయ్యి. (12,13)

అపుడు యయాతి ఇలా అన్నాడు - శీలసంపద వలన ప్రశంసింపదగిన దైత్యకన్యవని నిన్ను నేను ఎరుగుదును. నీ రూపంలో సూదిమొనయంత కూడా దోషం లేదు. (14)

కవి కుమారుడు శుక్రుడు నేను దేవయానిని వివాహం చేసుకొన్నప్పుడు, నీ గురించి "ఈమెను శయనానికి నీవు ఆహ్వానింపకూడదు" అని చెప్పాడు. (15)

శర్మిష్ఠ ఇలా అన్నది - పరిహాసంగా మాట్లాడింది అసత్యమైనా అది హానికరం కాదు. రాజా! స్త్రీల విషయంలో, వివాహసమయంలో, ప్రాణాపాయసమయంలో, సర్వస్వం కోల్పోయేటపుడు - ఈ ఐదు సమయాల్లోను అసత్యాలు పాపాన్ని కలిగించవు. (16)

నరేంద్రా! నిర్దోషిని రక్షించవలసినపుడు సాక్ష్యం అడిగితే అసత్యం చెప్పినవానిని పతితుడని చెప్పడం యుక్తం కాదు. కాని తన ప్రాణమో, ఇతరుని ప్రాణమో ఒక్కదానినే రక్షించవలసినపుడు తన ప్రాణం కోసమ్ అసత్యం చెప్పిన వానిని ఆ అసత్యం హింసిస్తుంది. (17)

యయాతి ఇలా అన్నాడు - ప్రాణులన్నింటికి (ప్రజలందరికి) రాజే ప్రమాణం, అతడు అసత్యం పలికితే నశిస్తాడు. కార్యసంకటం ఏర్పడినాసరే నేను అసత్యమాడటానికి ఇష్టపడను. (18)

శర్మిష్ఠ ఇలా అంది - రాజా! తన భర్త, తన సఖురాలి భర్త ఇద్దరూ సమానులే. అలాగే వివాహం కూడా సమానమైందే. నా సఖి నిన్ను భర్తగా వరించింది. కాబట్టి నాకు కూడా నీవే పతివి. (19)

మహర్షి శుక్రాచార్యుడు దేవయానితో పాటుగా నన్ను కూడ నీకిచ్చాడు. గౌరవింపదగింది, పోషింపదగింది అని చెప్పాడు. ఆ మాట నీవు అబద్ధం చేయతగదు. బంగారం, మణులు, రత్నాలు, వస్త్రాలు, ఆభరణాలు, గోవులు, భూములు అడిగిన వాళ్ళకు ఇస్తున్నావు. అది బాహ్యమైన దానం. శరీరాశ్రితమైంది కాదు. పుత్రదానం, ఆత్మదానం, దుష్కరములైనవి. నహుషకుమారా! శరీరదానంకంటె పైన చెప్పినవన్నీ గొప్పవే. ఎవరెవరికి ఏఏ కోరిక ఉంటే వారివారికి ఆ కోరికను తీరుస్తానని నీవు నగరంలో త్రికాలాలలోను చాటింపు వేయిస్తావు. రాజేంద్రా! అది అసత్యమూ, వ్యర్థమూ అవుతుంది. ఆ మాటను నిజం చెయ్యి. నీవు కుబేరుని వంటివాడవు. అతనివలె నీవు ఆ మాటను నిజం చెయ్యి.

యయాతి ఇలా అన్నాడు - యాచించినవాళ్ళకు దానం చెయ్యాలని నేను స్వీకరించిన వ్రతం. నీవు కూడ స్వేచ్ఛగా నన్ను యాచిస్తున్నావు. చెప్పు, నేను నీకేం చేయగలను. (20)

శర్మిష్ఠ ఇలా అన్నది - రాజా! నన్ను అధర్మం నుండి రక్షించు. ధర్మాన్ని ఆచరించు. నీ వల్ల సంతానవతినై నేను లోకంలో ఉత్తమమైన ధర్మాన్ని ఆచరిస్తాను. (21)

రాజా! భార్య, దాసుడు, పుత్రుడు - వీరు ముగ్గురూ ధనంపై అధికారం లేనివాళ్ళు. వారు పొందిన ధనం, వారు ఎవరికి అధీనంలో ఉంటే వారిదే. (22)

నేను దేవయానికి దాసీని, దేవయాని నీకు (వశురాలు) అధీనురాలు. రాజా! అందువల్ల ఆమె, నేను కూడ నీకు పొందదగినవారమే. నన్ను (పొందు) సేవించు. (23)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు - శర్మిష్ఠ ఇలా చెప్పగానే రాజు అది నిజమే అని అంగీకరించాడు. శర్మిష్ఠను గౌరవించాడు. ధర్మాన్ని నిర్వహించాడు. (24)

అతడు శర్మిష్ఠను సమీపించి, తనకోరికకు తగినట్లుగ పొందాడు. వారొకరినొకరు గౌరవించుకున్నారు. అనంతరం వారిరువురు (వారి వారి నివాసాలకు) వారు వచ్చిన చోటుకి వెళ్ళారు. (25)

ఆ యయాతితో సమాగమం పొందాక శర్మిష్ఠ, ఆ రాజశ్రేష్ఠుని వల్ల మొదటి గర్భాన్ని తాల్చింది. (26)

రాజా! తరువాతి కాలంలో ఆ శర్మిష్ఠ దివ్య తేజస్సు, పద్మాల వంటి కన్నులు గల పుత్రుని కన్నది. (27)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవపర్వమను ఉపపర్వమున యయాత్యుపాఖ్యానమను ఎనుబది రెండవ అధ్యాయము. (82)

(దాక్షిణాత్య అధికపాఠము 11 శ్లోకాలతో కలిపి మొత్తం 38 శ్లోకాలు)