వైశంపాయనుడిలా చెప్పాడు - దక్షప్రజాపతియొక్క వైవస్వతమనువుయొక్క, భరత, కురు, పూరు, అజామీఢుల యొక్క, ఆ చరితలు పుణ్యప్రదాలూ, మంగళకరాలూ, కీర్తికరాలూ, ఆయుర్ధనవర్దకాలు. (1,2 1/2)

ప్రచేతసునికి తేజస్వులైన పదిమంది పుత్రులు పుట్టారు. వీరంతా మహర్షులలో సమానమైన తేజస్సు కలవారు. సత్పురుషులు. వీరిని పుణ్యజనులు అని అంటారు. పూర్వకాలంలో వీరినోటి నుండి వెలువడిన అగ్ని వృక్షాలను దహించివేసింది. (3,4)

ఆ పదిమందికి ప్రాచేతసుడైన దక్షుడు జన్మించాడు. ఆ దక్షునివల్లనే ఈ ప్రజలంతా జన్మించారు. పురుషశ్రేష్ఠా! ఆ దక్షుడు ఈలోకానికే పితామహుడు. (5)

ముని, ప్రాచేతసుడూ అయిన దక్షుడు వీరిణితో సంగమించి తనవంటి కఠోరనియమాలు కలిగిన వేయిమందిని కన్నాడు. (6)

వేలసంఖ్యలో ఉన్న దక్షపుత్రులకు నారదుడు శ్రేష్ఠమయిన సాంఖ్యజ్ఞాన రూపమైన మోక్షవిద్యను చెప్పాడు. (7)

జనమేజయా! పుత్రులు విరక్తులుకాగా, దక్షప్రజాపతి ఇంకను సంతానం కనాలనే కోరికతో ఏబదిమంది పుత్రికలను కన్నాడు. (8)

వారిలో పదిమంది కన్యలను ధర్మదేవునికిచ్చాడు. పదముగ్గురు కన్యలను కశ్యపునికిచ్చాడు. కాలం నడపటంలో కూర్చబడిన ఇరువది ఏడుగురు పుత్రికలను చంద్రునికిచ్చాడు. (9)

మరీచమహర్షికుమారుడైన కశ్యపుడు తన పదముగ్గురు భార్యలలో శ్రేష్ఠురాలైన అదితి యందు వీర్యసమ్పన్నులైన ఇంద్రాది ఆదిత్యులను కన్నాడు. అనంతరం అదితియందు అతడు వివస్వంతుని కన్నాడు. వివస్వంతునకు సమర్థుడైన యముడు జన్మించాడు. అతనినే వైవస్వతుడు అని అంటారు. (10,11)

మార్తండునికి బుద్ధిమంతుడు, సమర్థుడు అయిన మనువు జన్మించాడు. మార్తండునికి మరొక కొడుకు యముడు కూడా జన్మించాడు. మనువుకి తమ్ముడైన యముడుకూడ సమర్థుడు. (12)

మనువు ధీమంతుడు ధర్మాత్ముడు. అతని యందే వంశం ప్రతిష్ఠితమైంది. మనువంశంలో జన్మించిన మానవులకే మానవజాతిగా ప్రసిద్ధి కలిగింది. (13)

మహారాజా! మనువువల్ల జన్మించిన మానవులందరూ బ్రాహ్మణక్షత్రియాదులుగా చెప్పబడ్డారు. అప్పటినుండే బ్రాహ్మణ కులం క్షత్రియులతో సంబంధం కలిగి ఉంది. (14)

వారిలో బ్రాహ్మణులు వేదాన్ని సాంగంగా అధ్యయనం చేసి రక్షించారు. వేనుడు, ధృష్ణుడు, నరిష్యంతుడు, నాభాగేక్ష్వాకువు, కారూషుడు, శర్యాతి, ఇల, క్షత్ర ధర్మపరాయణుడైన పృషధ్రుడు, నాభాగారిష్టుడు అనే పదిమందీ మనువుయొక్క పుత్రులు. ఇంకా ఇతరపుత్రులతోబాటు మొత్తం ఏభైమంది మనువు యొక్క పుత్రులు భూమిపై ఉన్నారు. (15-17)

వారందరూ పరస్పర భేదభావం వల్ల నశించారని వినికిడి. ఇలయందు పురూరవుడు జన్మించాడు. అతడు విద్వాంసుడు. (18)

పురూరవునికి తల్లీ, తండ్రీ ఆమెయే అని విన్నాం. పురూరవుడు సముద్రసంబంధమైన పదమూడు ద్వీపాలను పాలించాడు. (19)

మహాయశస్వి పురూరవుడు మానవుడైనప్పటికి మనుష్యేతరులైన ప్రాణులతో కలిసి ఉన్నాడు. పరాక్రమగర్వంతో పురూరవుడు బ్రాహ్మణులతో విరోధించేవాడు. బ్రాహ్మణుల యొక్క రత్నరాసులన్నింటిని వారు ఏడుస్తున్నాప్పటికీ అపహరించాడు. (20 1/2)

రాజా! బ్రహ్మలోకంనుండి సనత్కుమారుడు వచ్చి అతనిని అనునయించాడు. బ్రాహ్మణులపై అత్యాచారం మానవుని ఉపదేశించాడు. కాని అతడు ఆ ఉపదేశాన్ని స్వీకరించలేదు. క్రుద్ధులైన మహర్షులు అతనిని శపించారు. దానివల్ల అతడు నశించాడు. (21,22)

లోభంతోకూడి బలగర్వంవల్ల పురూరవుడు వివేకాన్ని కోల్ఫోయాడు. అతడు గంధర్వలోకంలో ఉన్న మూడు అగ్నులను, ఊర్వశిని యథావిధిగ భూమికి తీసికొని వచ్చాడు. ఇలానందనుడైన పురూరవునకు ఊర్వశియందు ఆరుగురు కుమారులు కలిగారు. వారు ఆయువు, ధీమంతుడు, అమావసువు, దృఢాయువు, వనాయువు, శతాయువు అనేవారు. వారిలో ఆయువునకు స్వర్భానువునందు నహుషుడు, వృద్ధశర్మ, రజి, గయుడు, అనేనసుడు అనే ఐదుగురు పుత్రులున్నారు. ఆయువు కొడుకు నహుషుడు మంచి బుద్ధిమంతుడు, సత్యపరాక్రముడు. (23-26)

రాజా! అతడు చాలా పెద్దరాజ్యాన్ని ధర్మంతో పాలించాడు. పితృదేవతలను, దేవతలను, ఋషులను, పిప్రులను, గంధర్వులను, నాగులను, రాక్షసులను పరిపాలించాడు. బ్రాహ్మణ క్షత్రియ, వైశ్యులను పాలించాడు. దస్యుసంఘాలను సంహరించి ఋషులకు పన్ను ఇప్పించాడు. (27,28)

అతడు దేవతలను కూడ తిరస్కరించి తన తేజస్సుచేత, తపస్సుచేత, పరాక్రమంచేత, బలంచేత ఇంద్రపదవిని పొంది, బలవంతుడైన అతడు మహర్షులచేత తనను పశువువలె మోయించుకొన్నాడు. నహుషుడు యతి, యయాతి, సంయాతి, ఆయాతి, అయతి, ధ్రువుడు అను ఆరుగురు పుత్రులను కన్నాడు. వారంతా ప్రియవాదులు. వారిలో యతి యోగంతో బ్రహ్మభావాన్ని పొందాడు. (29-31)

సత్యపరాక్రముడైన నహుషకుమారుడు యయూతి సమ్రాట్టు అయ్యాడు. అతడు భూమండలాన్నంతా పాలించాడు. అనేక యజ్ఞాలు చేశాడు. (32)

యయ్హాతి మిక్కిలి భక్తితో పితృదేవతలను, దేవతలను శ్రద్ధతో అర్చించాడు. ఓటమిలేనివాడై ప్రజలందరిని అనుగ్రహించాడు. అతనికి దేవయాని, శర్మిష్ఠల యందు మహాధనుర్ధారులై సద్గుణులైన పుత్రులు పుట్టారు. (33,34)

దేవయాని యందు యదువు, తుర్వసువు జన్మించారు. శర్మిష్ఠకు ద్రుహ్యుడు, అనువు, పూరుడు అనే కొడుకులు జన్మించారు. (35)

యయాతి అనేక సంవత్సరాలు ధర్మంగా ప్రజలను పరిపాలించాడు. కొంతకాలానికి రూపనాశిని అయిన ఘోరమైన ముసలితనాన్ని పొందాడు. (36)

ముసలితనానికి లొంగిన ఆ యయాతి పుత్రులందరితో ఇలా అన్నాడు. (37)

పుత్రులారా! యువకుడనై యౌవనంతో యువతులతో కూడి కోరికలనుభవిస్తూ విహరించాలని నాకు ఉంది. నాకు సాహాయ్యం చేయండి. (38)

దేవయాని పెద్దకొడుకు యదువు అతనితో ఇలా అన్నాడు- 'మా యౌవనంతో నీకు చేయదగినది ఏముంది?' (39)

అపుడు యయాతి అన్నాడు - నీయౌవనం ఇచ్చి నాముసలితనాన్ని తీసికో, నీయౌవనంతో విషయసుఖాలను నేను అనుభవిస్తాను. (40)

పుత్రులారా! అనేక దీర్గసత్రాలు చేసిన నేను శుక్రుని శాపం వల్ల కామపురుషార్థం క్షీణించిన వాడనయ్యాను. అందుచేత నేను కోరికలతో తపించిపోతున్నాను. (41)

మీలో ఒకరు నా ముసలిశరీరంతో ఈ రాజ్యాన్ని పరిపాలించండి. నేను నూతనశరీరంతో యువకుడినై కోరికల ననుభవిస్తాను. (42)

యయాతి అలా చెప్పినప్పటికిని యదువు మున్నగువారు అతని ముసలితనాన్ని స్వీకరించలేదు. అపుడు చిన్నవాడు, సత్యవిక్రముడూ అయిన పూరుడు అతనితో ఇలా అన్నాడు - 'రాజా! నూతనమైన శరీరంతో యౌవనంతో సంచరించు. నేను నీ ఆజ్ఞ ప్రకారం నీముసలితనాన్ని స్వీకరించి రాజ్యాధికారంలో ఉంటాను.' (43,44)

ఈ విధంగా చెప్పినవెంటనే రాజర్షి యయాతి తన తపోబలాన్ని ఆశ్రయించి మహాత్ముడైన తన పుత్రునియందు తన ముసలితనాన్ని ప్రసరింపచేశాడు. (45)

అనంతరం పూరుని వయస్సుతో యయాతి యౌవనాన్ని పొందాడు. పూరుడు యయాతి వయస్సుతో ముసలితనం పొంది రాజ్యాన్ని పాలించాడు. (46)

ఓటమిలేని నృపశ్రేష్ఠుడు, యయాతి శార్దూల సమాన పరాక్రమంతో వేలసంవత్సరాలు యువకునిగా ఉన్నాడు. (47)

యయాతి భార్యలిద్దరితో చాలాకాలం విహరించాడు. చైత్రరథవనానికి వెళ్ళి విశ్వాచి అనే అప్సరసతో కూడి ఆనందించాడు. (48)

రాజా! మహాయశస్వి ఐన ఆ యయాతి కామతృప్తిని పొందలేదు. మనస్సుతో విచారించి తెలిసికొని, అప్పుడు ఈ గాథను గానంచేశాడు. (49)

కోరికలు అనుభవించినంత మాత్రాన అవి ఎన్నడూ శాంతింపవు. హవిస్సుచేత అగ్నిజ్వాల వృద్ధిచెందినట్లు, అనుభవంతో కోరిక మరల అభివృద్ధి చెందుతూనే ఉంటుంది. (50)

కోరికతో ఉంటే రత్నసంపూర్ణమైన భూమి, బంగారం, పశువులు, స్త్రీలు సమస్తమూ ఒక్కనికి కూడ చాలదు. అని భావించి శాంతిని (ఇంద్రియనిగ్రహాన్ని) పొందాలి. (51)

ప్రాణులన్నింటి విషయంలో ఒకప్పుడు కూడ మనసుచేకాని, వాక్కుచేకాని, కర్మచే కాని పాపం చేయనినాడు బ్రహ్మభావం పొందుతాడు. (52)

తాను దేనివల్ల భయపడక, తనవల్ల ఎవరూ భయపడకుండా ఉండి, దేనినీ కోరక, ద్వేషింపక ఉండేవాడు బ్రహ్మభావం పొందుతాడు. (53)

రాజా! మహాప్రాజ్ఞుడైన యయాతి కోరికల సారహీనతను గుర్తించి బుద్ధిచే మనస్సును సమాధానపరచి, కొడుకునుండి ముసలితనాన్ని తిరిగి తీసికొన్నాడు. (54)

యయాతి మహారాజు తిరిగి యౌవనాన్ని కొడుకుకు ఇచ్చి, పూరుని రాజ్యంలో అభిషేకించి, కామతృప్తిని చెందక తన కుమారుడు పూరునితో ఇలా అన్నాడు. (55)

కుమారా! నీచేత నేను పుత్రవంతుడనయ్యాను. వంశకారకుడవగు కుమారుడవు నీవే. పౌరవ వంశమనే ఖ్యాతి నీకే లోకంలో కలుగుతుంది. (56)

వైశంపాయనుడిలా అన్నాడు-పూరుడిని రాజ్యంలో అభిషేకించిన తర్వాత మహాతపస్వి యయాతి భృగుతుంగ పర్వతానికి వెళ్ళి సత్కర్మల నాచరించాడు. తర్వాత్ చాలా కాలం గడిచాక తన భార్యలతో పాటు నిరాహారవ్రతం చేసి స్వర్గాన్ని పొందాడు. (57,58)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున సంభవ పర్వమను ఉపపర్వమున యయాతి ఉపాఖ్యానమను డెబ్బది అయిదవ అధ్యాయము. (75)