ఋషులు అడిగారు - సూతపుత్రా! నీవు సమంత పంచకం గురించి ప్రస్తావించావు. అది అంతా వివరంగా మేము వినాలనుకొంటున్నాము. (1)

ఉగ్రశ్రవుడు చెప్పాడు. విప్రులారా! నేను శుభప్రదమయిన కథలు చెపుతున్నాను వినండి. ఇందులోనే శమంతపంచకం గురించి కూడా వినండి. (2)

మహాధనుర్ధారి అయిన పరశురాముడు త్రేతా, ద్వాపర యుగాల సంధికాలంలో కోపంతో చాలాసార్లు రాజుల సముదాయాలను సంహరించాడు. (3)

అగ్నిలా జ్వలించే తన పరాక్రమంతో రాజులందరినీ చంపి పరశురాముడు అయిదు రక్తపు మడుగులు చేశాడు. ఆ క్షేత్రం శమంతపంచకం. (4)

క్రోధంతో రాముడు ఆ అయిదు రక్తపు మడుగులలోని రక్తంలో తన పితరులకు తర్పణం చేశాడని నేను విన్నాను. (5)

అపుడు ఋచీకాదులయిన అతని పితృదేవతలు పరశురామునితో "రామా! నీ పితృభక్తికీ, పరాక్రమానికీ మేము సంప్రీతులమయ్యాము. నీకేం కావాలో వరం కోరుకో, నీకు శుభం కలుగుతుంది" అన్నారు. (6,7)

అపుడు పరశురాముడు ఇలా అన్నాడు. నా పితరులకు ప్రీతి కలిగితే, నామీద అనుగ్రహిస్తె "నేను క్రోధంతో రాజులందరినీ చంపాను గదా. ఆ పాపం నుండి నన్ను విముక్తుని చేయండి. ఇదే నేను కోరుకునే వరం. ఈ మడుగులు అయిదూ తీర్థాలై ప్రసిద్ధి వహించాలి" అన్నాడు. (8,9)

"అలాగే అవుతుంది." అన్నారు పితరులు. 'ఆ క్షత్రియ సమూహాన్ని క్షమించు'. అని వారిని చంపవద్దని పితరులు నిషేధించారు. అప్పటినుండి పరశురాముడు క్షత్రియులను చంపడం విరమించాడు. (10)

ఆ రక్తపు మడుగుల సమీపప్రదేశాన్ని సమంతపంచక ప్రదేశమనీ, అది పుణ్యప్రదమనీ కీర్తించారు. (11)

ఏ చిహ్నాలతో ఏ దేశం కూడి కనిపిస్తుందో ఆ దేశాన్ని ఆ పేరుతోనే ధీమంతులు పిలుస్తారు. (12)

ద్వాపరయుగానికీ, కలియుగానికీ సంధికాలం వచ్చినపుడు కురుపాండవసేనలకు ఆ సమంతపంచక ప్రదేశంలో యుద్ధం జరిగింది. (13)

భూసంబంధమయిన మిట్టపల్లాలు అనే దోషాలు లేని పరమధర్మప్రదేశంలో యుద్ధకాంక్షతో పదునెనిమిది అక్షౌహిణులు చేరాయి. (14)

అక్కడకు చేరిన అక్షౌహిణులూ, రాజులు అక్కడే చనిపొయారు. అందుచేత ఆ దేశానికి సమంతపంచకం అని పేరు వచ్చింది. (15)

ఆ ప్రదేశం పుణ్యప్రదమనీ, రమణీయమనీ కీర్తింపబడింది. విప్రోత్తములారా! ఆ ప్రదేశం మూడు లోకాల్లోను ఎలా ప్రసిద్ధిచెందిందో మీకు నేను చెప్పాను. (16)

అపుడు ఋషులు ఇలా అడిగారు - "సూతపుత్రా! నీవు అక్షౌహిణులు అని చెప్పావు - ఆ మాట మరింత వివరంగా వినాలని కోరుతున్నాం" అన్నారు. (17)

అక్షౌహిణి యొక్క పరిమాణం ఎంత? అందులో పదాతులు, గుర్రాలు, రథాలు, ఏనుగులూ ఎన్నెన్ని ఉంటాయో నీకు అన్నీ తెలుసును కదా. అవి అన్నీ మాకు చెప్పు. (18)

అపుడు ఉగ్రశ్రవుడు ఇలా చెప్పాడు. ఒక రథం, ఒక ఏనుగు, అయిదుగురు పదాతులు, మూడు గుర్రాలు కల సేన పత్తి అనబడుతుంది. (19)

మూడు పత్తులు కలిస్తే సేనాముఖం అవుతుంది. మూడు సేనాముఖాలను గుల్మం అంటారు. (20)

మూడు గుల్మాలు గణం. మూడు గణాలు వాహిని. మూడు వాహినులు పృతన అవుతుంది. (21)

మూడు పృతనలు ఒక చమువు. మూడు చమువులు ఒక అనీకిని. పది అనీకినులు అక్షౌహిణి. (22)

అక్షౌహిణిలో 21870(ఇరవై ఒక్కవేల ఎనిమిది వందల డెబ్బది) రథాలు ఉంటాయి. అని గణిత శాస్త్రజ్ఞులు చెప్పారు - ఏనుగులు కూడ అన్నే ఉంటాయి. (23, 24)

లక్షా తొమ్మిదివేల మూడు వందల ఏబది మంది పదాతులుంటారు. (109350) (25)

ఆరువది అయిదు వేల ఆరువందల పది(65610) గుర్రాలు ఉంటాయి. (26)

ఈ చెప్పినవన్నీ కలిపి అక్షౌహిణి అవుతుందని సంఖ్యాశాస్త్రవిదు లంటారు. (27)

కురు పాండవ సేనలు రెండూ కలిపి 18 (పదునెనిమిది) అక్షౌహిణులు అయ్యాయి. (28)

అద్భుతకృత్యాలు చేసే కాలం యొక్క ప్రేరణతో కౌరవులను నిమిత్తం చేసుకొని అక్కడ చేరిన రాజులంతా అక్కడే చనిపోయారు. (29)

అందులో పరమాస్త్రవేత్త అయిన భీష్ముడు పది రోజులు యుద్ధం చేశాడు. తరువాత ద్రోణుడు కౌరవసేనను అయిదురోజులు రక్షించాడు. (30)

శత్రుసేనను పీడించే కర్ణుడు రెండురోజులు యుద్ధం చేశాడు. తరువాత శల్యుడు ఒకపూట యుద్ధం చేశాడు. తరువాత గదాయుద్ధం జరిగింది. (31)

ఆ రోజు రాత్రే అశ్వత్థామ, కృతవర్మ, కృపుడూ ఆదమరిచి నిద్రిస్తున్న పాండవ సైన్యాన్ని చంపివేశారు. (32)

శౌనక మహర్షీ! నీ విపుడు వింటున్న ఈ ఉత్తమమయిన ఇతిహాసం భారతం. జనమేజయుని సర్పయాగంలో వ్యాసశిష్యుడయిన వైశంపాయనుడు విస్తరించి చెప్పాడు. అందులో రాజులందరి పరాక్రమాలు, కీర్తులూ వర్ణింపబడినవి. అందులో మొదట పౌలోమపర్వం, ఆస్తీకపర్వం చెప్పబడినాయి. వానిని స్మరిస్తాను. (33, 34)

మోక్షం పొందాలనుకొనేవారు ముందుగా వైరాగ్యం పొందినట్లు ప్రాజ్ఞాలయిన మానవులు ఈ భారతాన్ని పొందాలి, చదవాలి. ఎందుచేతనంటే ఇది విచిత్రమయిన అర్థాలతోను, అనేక సిద్ధాంతాలతోను, ఆచరణలతోను కూడినది. (35)

తెలుసుకోదగిన వానిలో ప్రధానమయినది ఆత్మ. ప్రియమయిన వానిలో ప్రధానమయినది జీవితం. అలాగే అన్ని విజ్ఞాలలోనూ ఈ ఇతిహాసం ప్రధానమూ, శ్రేష్ఠమూ కూడా. (36)

ఆహారం విడిచిపెడితే శరీరం ధరించడం కష్టం - సాధ్యం కాదు. అలాగే ఈ భారతాన్ని విడిచిపెడితే ఏ కథా భూమి మీద నిలవదు. (అనగా అన్ని కథల నిర్మాణానికి ఈ భారతం మూలమని భావం.) (37)

అభ్యుదయాన్ని కాంక్షించేవారు సత్కులీనుడయిన రాజును కోరుకున్నట్లు ఈ భారతాన్ని కవులందరూ ఆశ్రయిస్తారు. (38)

స్వరవ్యంజనాలతో నిండిన వాక్కు అంతా లోకాన్నీ, వేదాన్నీ ఆశ్రయించినట్లు ఈ భారతేతిహాసం మీద అర్పించబడిన బుద్ధియే ఉత్తమమైనది. (39)

ఈ భారతేతిహాసం జ్ఞానంతో పూర్ణమయినది. విచిత్రమయిన పదాలతో, అర్థాలతో, న్యాయాలతో, వేదార్థాలతో కూడినది. దీని పర్వసంగ్రహం చెపుతాను విను. మొదటిది పర్వానుక్రమణిక - రెండవది పర్వసంగ్రహం. (40, 41)

పౌష్యపర్వం మూడవది. తరువాతివి వరుసగా పౌలోమ పర్వం, ఆస్తీక పర్వం, అంశావతార పర్వం, సంభవ పర్వం. ఈ సంభవపర్వం చాలా అద్భుతంగా ఉండి ఒడలు పులకరిస్తుంది. (42)

తరువాతివి లాక్షౌగృహదహనం, హైడింబ పర్వం, బకవధ పర్వం, చైత్రరథ పర్వం. (43)

తరువాతివి పాంచాలీ స్వయంవర పర్వం. (క్షాత్ర ధర్మంతో ఇతర రాజులను జయించిన) వైవాహిక పర్వం. (44)

విదురాగమన రాజ్యలంభపర్వం, అర్జున వనవాసం, సుభద్రాహరణం. (45)

తరువాతిది హరణహారిక, ఆపైని ఖాండవ వనదహనం, మయదర్శనం. (46)

తరువాతిది సభాపర్వం, తరువాతిది మంత్రపర్వం (ఇందులో సభాక్రియా పర్వం, లోకపాల సభాఖ్యాన పర్వం, రాజసూయా రంభ పర్వం ఉన్నాయి) జరాసంధవధ పర్వం, దిగ్విజయ పర్వం. (47)

దిగ్విజయపర్వం తరువాతిది రాజసూయ పర్వం. తరువాతిది అర్ఘాభిహరణం, శిశుపాల వధ. (48)

తరువాతివి ద్యూతపర్వం అనుద్యూత పర్వం. (ఇలా ఇవి పది ఉప పర్వాలు) తరువాతిది ఆరణ్య పర్వం. (దీనిని వన పర్వమని కూడా అంటారు) దీనిలోని ఉప పర్వాలు ఇరువది యొకటి. (21) అందులో మొదటిది అరణ్య పర్వం 2. కిర్మీరవధ పర్వం. (49)

తరువాతిది 3. అర్జునాభిగమన పర్వం. ఈశ్వరార్జునుల యుద్ధం కల పర్వం 4. కైరాత పర్వం. (50)

తరువాతిది 5. ఇంద్రలోకాభిగమన పర్వం, తరువాతిది 6. నలోపాఖ్యానం. ఇది ధర్మప్రబోధకం కరుణరస స్ఫోరకము అయినది. (51)

తరువాతిది (బుద్ధిమంతుడయిన ధర్మరాజు చేసిన 7. తీర్థయాత్రా పర్వం, 8. జటాసురవధ పర్వం. 9. యక్షయుద్ధపర్వం. (52)

10. నివాతకవచయుద్ధ పర్వం. 11. ఆజగర పర్వం, 12. మార్కండేయ సమాస్యా పర్వం. (53)

తరువాతివి 13. ద్రౌపదీ సత్యభామా సంవాదపర్వం 14. ఘోషయాత్ర, 15. మృగస్వప్నోద్భవ పర్వం, 16. వ్రీహిద్రౌణికాఖ్యాన పర్వం, 17. ద్రౌపదీహరణ పర్వం, 18. జయద్రథవిమోక్షణ పర్వం. (54,55)

19. రామోపాఖ్యానం తరువాతిది 20. పతివ్రతా మాహాత్మ్యం - ఇందులోనే సావిత్రి చరిత్ర. (56)

తరువాతిది 21. కుండలాహరణ పర్వం. ఆ తరువాతిది 22. ఆరణేయ పర్వం. (ఇలా వనపర్వంలో ఇరవై రెండు ఉప పర్వాలున్నాయి.) తరువాతిది విరాట పర్వం. (ఇందులో 5 ఉప పర్వాలు) 1. పాండవప్రవేశ పర్వం 2. సమయ పాలన పర్వం. (57)

3. కీచక వధ పర్వం. 4. గోగ్రహణ పర్వం, 5. వైవాహిక పర్వం (ఇది ఉత్తరాభిమన్యుల వివాహం) (58)

తరువాతి పర్వం అద్భుతమైన ఉద్యోగపర్వం. (దానిలో 10 పది ఉపపర్వాలున్నాయి.) మొదటిది సేనోద్యోగ పర్వం. 2. సంజయయాన పర్వం, 3. ప్రజాగర పర్వం. (ఇది ధృతరాష్ట్రుని మానసిక వేదన వలన చెప్పబడింది). 4. సనత్సుజాత పర్వం, (ఇది రహస్యమైన అధ్యాత్యవిద్యను ప్రదర్శిస్తుంది) (59,60)

తరువాతిది 5. యానసంధిపర్వం. 6. భగవద్యాన పర్వం. ఇందులోనే మాతలి చరిత్ర, గాలవచరిత్ర, గరుడుని చరిత్ర, పరశురాముని చరిత్ర, షోడశరాజుల చరిత్ర ఉన్నాయి. (61,62)

కృష్ణుని సభాప్రవేశం, విదులావృత్తాంతం, సైన్యం రెండు పక్షాలకూ చేరడం, విశ్వోపాఖ్యానమూ ఉన్నాయి భగవద్యాన పర్వంలో. (63)

ఇందులోనే కర్ణునితో జరిగిన వివాదపర్వమూ ఉన్నాయి. తరువాతి 7వ ఉపపర్వం సైన్యనిర్యాణ పర్వం. (64)

అందరికీ అమర్షం కలిగించే 8. ఉలూకదూతా గమనం- ఆ తరువాతిది రథాతిరథ సంఖ్యానపర్వం(9). (65)

ఆ తరువాతిది, చివరిది అంబోపాఖ్యాన పర్వం (10) ఇది ఉద్యోగ పర్వం. భీష్ముని సైన్యాధ్యక్షునిగా అభిషేకం చేశారు కాబట్టి భీష్మపర్వం అయింది. (ఇందులో నాలుగు ఉప పర్వాలు.) (66)

1. జంబూఖండవినిర్మాణ పర్వం. 2. భూమి పర్వం. (ఇవి ద్వీపాల విశేషాలు చెపుతాయి) (67)

తరువాతిది 3. భగవద్గీతా పర్వం, 4. భీష్మవధ పర్వం. తరువాతి ద్రోణపర్వంలో 8 ఎనిమిది ఉప పర్వాలు. 1. ద్రోణాభిషేచన పర్వం, 2. సంశప్తకవధ. (68)

మూడవ ఉపపర్వం అభిమన్యువధపర్వం, 4. ప్రతిజ్ఞా పర్వం, 5. జయద్రథవధ పర్వం, 6. ఘటోత్కచ వధ పర్వం. (69)

7. ద్రోణవధ పర్వం, ఇది శరీరానికి గగుర్పాటు కలిగిస్తుంది. 8. నారాయణా స్త్రమోక్ష పర్వం. (70)

తరువాతిది కర్ణపర్వం- దీనిలో ఉపపర్వాలు లేవు. తరువాతిది శల్య పర్వం. ఇందులో మూడు ఉపపర్వాలు, 1. శల్యపర్వం, 2. హ్రదప్రవేశ పర్వం, 3. గదా పర్వం. (71)

సారస్వత పర్వంలో తీర్థాలు వంశాలు కీర్తింపబడినవి, తరువాతిది బీభత్సం సృష్టించిన సౌప్తిక పర్వం. ఇందులో 1. సౌప్తిక పర్వం. (72)

రెండవది ఐషీకపర్వం - రెండే ఉపపర్వాలు, తరువాతి స్త్రీ పర్వంలో మూడు ఉపపర్వాలు 1. జలప్రదానిక పర్వం, 2. స్త్రీవిలాప పర్వం. (73)

3. శ్రౌద్ధ పర్వం - ఇందులో కురువంశస్థులకు పారలౌకిక క్రియలు నిర్వర్తింపబడినవి - తరువాత చార్వాకుడు అనే రాక్షసుడు బ్రాహ్మణ రూపంలో రావడం... (74)

ధర్మరాజుకు పట్టాభిషేకం - గృహాలను సోదరాదులకు విభజించడం - ఇందంతా శాంతి పర్వంలోని మొదటి ఉపపర్వమయిన రాజధర్మానుశాసనంలో ఉంది. (75)

ఇక ఆపద్ధర్మాలు కూడా శాంతిపర్వంలో రెండవదయిన ఆపద్ధర్మపర్వంలో చెప్పబడినాయి. తరువాతిది శాంతి పర్వంలో మూడవది మోక్షధర్మపర్వం. (76)

ఇందులో శుకప్రశ్నాభిగమనం, బ్రహ్మప్రశ్నానుశాసనం, దుర్వాసుని ప్రాదుర్భావం, మాయాసంవాదం ఉన్నాయి. (77)

తరువాతి పర్వం ఆనుశాసనికపర్వం - ఇందులో రెండు ఉపపర్వాలు 1. దానధర్మపర్వం 2. భీష్ముని స్వర్గారోహణం. (78)

ఆశ్వమేధిక పర్వంలో రెండు ఉపపర్వాలు 1. ఆశ్వమేధిక పర్వం, 2. అనుగీతాపర్వం. (ఈ పర్వం ఆధ్యాత్మపరమయినది.) (79)

ఇందులో ఆశ్రమవాస పర్వం, 2. పుత్ర దర్శన పర్వం. 3. నారదాగమన పర్వం అని మూడు ఉపపర్వాలున్నాయి. (80)

తరువాతిది ఘోరమయిన మౌసల పర్వం. ఆ తరువాతిది మహాప్రస్థానిక పర్వం. ఆపైది స్వర్గారోహణ పర్వం. (ఈ మూడు పర్వాలలో ఉపపర్వాలు లేవు.) (81)

తరువాతిది హరివంశం (దీనిని భారత పరిశిష్టం అంటారు. దీనినే ఖిలపర్వం అని కూడా అంటారు). దీనిలో 1. హరివంశపర్వం, 2. విష్ణుపర్వం, 3. కృష్ణ లీలలు, కంసవధ మొదలగునవి. (82)

ఖిలపర్వాలలోనే భవిష్యపర్వం కూడా చెప్పబడింది. ఇలా వ్యాసమహర్షి భారతాన్ని 100 ఉపపర్వాలలో చెప్పాడు. (83)

దానినే సూతపుత్రుడయిన రౌమహర్షణి తరువాత 18 పర్వాలుగా నైమిశారణ్యంలో చెప్పాడు. (84)

ఇలా భారతంలోని పర్వాల సంగ్రహం చెప్పబడింది. ఇక ఈ ఆదిపర్వంలోని కథావిశేషాలు ఇవి. పౌష్యవృత్తాంతం, పౌలోమ కథ, ఆస్తీక వృత్తాంతం, అంశావతరణం, కౌరవవంశ సంభవం, లాక్షాగృహదహనం, హిడింబ బకాసురుల వధ, చైత్రరథం, ద్రౌపదీ స్వయంవరం, వివాహవిధి, విదురాగమనం, రాజ్యలంభం, అర్జున వనవాసం, సుభద్రాహరణం, హరణాహరణం, ఖాండవదహనం, మయదర్శనం, ఇంతవరకు ఆదిపర్వంలో చెప్పబడ్డాయి. (85-88 1/2)

పౌష్యపర్వంలో ఉత్తంకుని మాహాత్మ్యం వర్ణింపబడింది. పౌలోమ పర్వంలో భృగువంశం అంతా చెప్పబడింది. ఆస్తీకపర్వంలో నాగుల యొక్క, గరుడుని యొక్క పుట్టుక చెప్పబడింది. (89, 90)

ఇందులోనే పాలసముద్రం మథించడం, ఉచ్పైఃశ్రవం పుట్టడం, సర్పయాగం చేస్తున్న జనమేజయునికి భరతవంశస్థుల కథ చెప్పడం జరిగింది. సంభవపర్వంలో రాజుల భిన్నభిన్న జన్మ సంబంధి కథలు చెప్పబడినాయి. ఇంకా శూరుల యొక్క, వ్యాసమహర్షి యొక్క కథలు తెల్పబడినాయి. ఇక్కడే దేవతల అంశాలు - వాని కథలు చెప్పబడ్డాయి. (91-93)

ఈ పర్వంలోనే దైత్య, దానవ, యక్ష, నాగ, సర్ప, గంధర్వ, పక్షి జాతుల పుట్టుక, ఇతర ప్రాణుల పుట్టుకలూ చెప్పబడినవి. కణ్వమహర్షి ఆశ్రమంలో శకుంతలకు దుష్యంతుని వలన భరతుడు పుట్టాడు. అతని పేరుతోనే ఆ వంశానికంతకూ భారతవంశమని లోకప్రసిద్ధి ఏర్పడింది. (94-96)

తరువాత వసువులు గంగాదేవికి శంతనుని యింట పుత్రులుగా పుట్టడం, ఏడుగురు దివికేగటం జరిగింది. (97)

వసువుల తేజస్సులు భీష్మునికివ్వడం, భీష్ముడు బ్రహ్మచర్యమవలంబించడం, రాజ్యం అక్కరలేదనడం, చిత్రాంగదుని రక్షించడం, ప్రతిజ్ఞ నిర్వహించుకొనడం, చిత్రాంగదుడు చనిపోతే విచిత్రవీర్యునికి రాజ్యమివ్వడం, యమధర్మరాజు అణిమాండవ్యుని శాపంవల్ల మర్త్యలోకంలో పుట్టడం, కృష్ణద్వైపాయనుని వరంతో ధృతరాష్ట్ర, పాండురాజులు పుట్టడం, పాండవులు పుట్టడం కూడా ఇందులోనే ఉన్నాయి. (98-101)

దుర్యోధనుని దుర్మంత్రంతో పాండవులను వారణావతం పంపడం, దారిలో ధీమంతుడయిన విదురుడు మ్లేచ్ఛభాషలో ధర్మరాజుకు హితోపదేశం చేయడం ఉన్నాయి. (102,103)

విదురుని మాటతో సొరంగం త్రవ్వడం; లక్కయింట్లో పడుకున్న నిషాది, అయిదుగురు కొడుకులూ, పురోచనుడు, లక్కయింట్లో తగలబడిపోవడం; పాండవులు తప్పించుకొని అడవిలో హిడింబను చూడటం, భీముడు హిడింబాసురుని చంపడం, ఘటోత్కచుని పుట్టుక ఈ ఆదిపర్వంలోనే ఉన్నాయి. (104-106)

అమితతేజస్వి అయిన వ్యాసమహర్షి దర్శనమూ, వ్యాసుని ఆజ్ఞతో ఏకచక్రపురంలో బ్రాహ్మణుని యింట్లో ఎవరికీ తెలియకుండా నివసించటమూ, అచట బకుడనే రాక్షసుని భీముడు చంపడమూ, నగరవాసుల విస్మయమూ ఇందే వివరింపబడ్డాయి. (107, 108)

ద్రౌపదీ జననమూ, ధృష్టద్యుమ్నుని పుట్టుక కూడ ఇందే చెప్పబడినవి. బ్రాహ్మణుని మాటలు విని, వ్యాసుని ప్రేరణతో, స్వయంవరం చూడాలనే కోరికతో ద్రౌపదిని కాంక్షిస్తూ పాండవులు కుతూహలమ్తో పాంచాలదేశానికి బయలుదేరడమూ ఇందే ఉన్నాయి. (109, 110)

గంగానదీ తీరంలో అర్జునుడు అంగారపర్ణుని జయించడం, వాని స్నేహంతో తాపత్యులని తెలియడం - అపుడే వశిష్ఠుని వృత్తాంతం, ఔర్వోపాఖ్యానం చెప్పబడింది - తరువాత పాండవులంతా పాంచాల నగరానికి వెళ్ళడం, అక్కడ అర్జునుడు మత్స్యయంత్రం కొట్టి అందరిరాజుల ఎదుట ద్రౌపదిని పొందటం, అక్కడే ఎదురుతిరిగిన రాజులనూ, కర్ణశల్యులనూ భీమార్జునులు జయించడం జరిగింది. (111-114)

బలరామకృష్ణులు భీమార్జునుల అమానుష పరాక్రమాన్ని చూచి పాండవులని శంకించడం, వారిని కలిసికొనేందుకు కుమ్మరి యింటికి రామకృష్ణులు వెళ్లడం, ద్రుపదుడు తన కుమార్తెను అయిదుగురికీ వివాహం చేయడానికి వెనుకాడటం మొదలగునవి (ఇందులో ఉన్నాయి). (115,116)

ఇక్కడే అద్భుతమైన పంచేంద్రోపాఖ్యానం చెప్పబడింది. మనుష్యులకు విపరీతమయిన ద్రౌపదీ వివాహం కూడా చెప్పబడింది. (117)

ధృతరాష్ట్రుడు విదురుని పాండవుల దగ్గరకు పంపడం, అక్కడకు వెళ్లి విదురుడు శ్రీకృష్ణుని కూడ దర్శించడం. (118)

తరువాత ధృతరాష్ట్రుడు పాండవులకు అర్ధరాజ్యం ఇచ్చి ఖాండవ ప్రస్థానికి పంపడం - ఇంద్రప్రస్థంలో పాండవులు రాజ్యం చేయడం - నారదాగమనం - ద్రౌపదితో పాండవుల సమయం. (119)

నారదుడు సుందోపసుందుల కథ చెప్పడం, తరువాత ద్రౌపదితో కూర్చున్న యుధిష్ఠిరుని అర్జునుడు బ్రాహ్మణుని కోసం దర్శించడం, అర్జునుడు బ్రాహ్మణుని కార్యం నెరవేర్చి వచ్చి వనవాసానికి అనుజ్ఞ వేడడం, త్రోవలో ఉలూపితో సమోగమం. (120-122)

పుణ్యతీర్థసేవనం, బభ్రువాహనుడు జన్మించడం, బ్రాహ్మణుని శాపం వల్ల మొసళ్లుగా మారిన అయిదుగురు అప్సరసలకు అర్జునుడు శాపమోక్షం కలిగించడం, ప్రభాస తీర్థంలో కృష్ణునితో అర్జునుని సమాగమం. (123,124)

ద్వారకలో సుభద్రను ప్రేమించి వాసుదేవుని అనుమతితో అర్జునుడు చేపట్టడం. (125)

కృష్ణుడు హరణం పట్టుకుని రావడం, సుభద్రకు అర్జునుని వలన ఉత్తమతేజస్వి అయిన అభిమన్యుడు పుట్టడం. (126)

ద్రౌపదికి అయిదుగురు ఉపపాండవులు పుట్టడమూ ఇక్కడే కీర్తింపబడింది. విహారంకోసం యమునా తీరానికి వెళ్లిన కృష్ణార్జునులకు అగ్నిహోత్రుడు కనపడటం, చక్రాన్ని కృష్ణునికీ, ధనుస్సును అర్జునునికీ ఇవ్వడం, ఖాండవ వనం దహించటం - అందులో మంటలనుండి మయుని, సర్పాన్ని విడిచిపెట్టడం. (127,128)

మందపాల మహర్షికి శార్ జ్గి పక్షి వలన పుత్రులు పుట్టిన కథ - ఇదంతా ఆదిపర్వంలో విస్తారంగా చెప్పబడింది. (129)

వ్యాసమహర్షి ఆదిపర్వంలో రెండువందల ఇరవై ఏడు (227) అధ్యాయాలు చెప్పాడు. (130)

ఈ ఆదిపర్వంలో వ్యాసులవారు ఎనిమిది వేల ఎనిమిది వందల ఎనభై నాలుగు శ్లోకాలు(8884) చెప్పారు. (131)

రెండవది సభాపర్వం. ఇందులో చాలా వృత్తాంతాల వర్ణన ఉంది. పాండవుల సభానిర్మాణం, కింకరులనే రాక్షసుల దర్శనం, దేవర్షి అయిన నారదుడు లోకపాలుర సభలను గురించి చెప్పడం, రాజసూయయాగం ఆరంభం, జరాసంధ వథ, గిరివ్రజంలో బంధింపబడిన రాజులను కృష్ణుడు విడిపించడం, పాండవుల దిగ్విజయం ఇందులో ఉన్నాయి. (132-134)

రాజులంతా కానుకలతో రాజసూయయాగానికి రావడం, రాజసూయంలో అర్ఘ్యానికి సంబంధించిన వివాదంలో శిశుపాలుని వధించడం. (135)

యజ్ఞవైభవం చూసి దుర్యోధనునికి దుఃఖం, అమర్షం కలగడం, మయ సభలో దుర్యోధనుని చూచి భీముడు నవ్వడం... (136)

దానితో దుర్యోధనునికి కోపం రావడం, జూదం ఏర్పాటు - దానిలో జూదగాడయిన శకుని ధర్మరాజును ఓడించడం. (137)

జూదం అనే సముద్రంలో మునిగిపోతున్న ద్రౌపదిని నావలాగా మహాప్రాజ్ఞుడయిన ధృతరాష్ట్రుడు ఉద్ధరించడం. అది తెలిసి దుర్యోధనుడు మళ్లీ పాండవులను ద్యూతానికి పిలవడం.. (138,139)

అనుద్యూతంలో జయించి పాండవులను అరణ్యవాసానికి పంపడం - ఇవన్నీ సభాపర్వంలో వర్ణించాడు వ్యాసమహర్షి. (140)

డెబ్బది ఎనిమిది (78) అధ్యాయాలు - రెండువేల అయిదు వందల పదకొండు (2511) శ్లోకాలు సభాపర్వంలో ఉన్నాయి. ఇక మూడవ పర్వం ఆరణ్యపర్వం. (141,142)

పాండవులు వనవాసానికి బయలుదేరడం, ధీమంతుడయిన ధర్మరాజును పౌరులు అనుసరించి రావడం, బ్రాహ్మణులను అన్నౌషధులతో పోషించటానికి ధర్మరాజు సూర్యుని ఆరాధించటం. (143,144)

ధౌమ్యుని ఉపదేశంతో, సూర్యుని అనుగ్రహంతో అక్షయపాత్ర ద్వారా అన్నం సంభవించడం - ధృతరాష్ట్రుడు హితముపదేశించే విదురుని పాండవుల కడకు పొమ్మనడం, అతడు పాండవుల కడకు వెళ్లడం, మళ్లీ ధృతరాష్ట్రుని ఆజ్ఞతో వెనుకకు రావడం, కర్ణుని ప్రోత్సాహంతో దుర్మార్గుడయిన దుర్యోధనుడు అరణ్యంలో ఉన్న పాండవులను చంపటానికి కుట్ర పన్నడం. (145-147)

ఆ దుష్టభావం తెలిసి వెంటనే వ్యాసమహర్షి రావడం, అతడు ఆ పని చేయవద్దని చెప్పడం, సురభి వృత్తాంతం చెప్పడం. (148)

మైత్రేయ మహర్షి వచ్చి దుర్యోధనునకు హితం చెప్పడం. అతడే దుర్యోధనునకు శాపమివ్వడం. (149)

భీమసేనుడు యుద్ధంలో కిర్మీరుడనే రాక్షసుని చంపడం - వృష్ణివంశస్థులూ, పాంచాలురూ పాండవులను చూడటానికి రావడం- (150)

శకుని మోసంతో ద్యూతంలో ఓడించాడని విని శ్రీకృష్ణుడు కోపించడం, అర్జునుడు శాంతింపజేయడం. (151)

కృష్ణుని ఎదుట ద్రౌపది విలపించడం, కృష్ణుడు ఓదార్చడం ఇవన్నీ కీర్తింపబడినవి. (152)

ఇందులోనే వ్యాసుడు సౌంభవధను గురించి చెప్పాడు - పుత్రునితో సహా సుభద్రను కృష్ణుడు ద్వారకా పురికి తీసుకొని వెళ్లడం, పాండవులు రమ్యమయిన ద్వైతవనం ప్రవేశించటం. (153,154)

ద్రౌపదీ ధర్మరాజుల సంవాదం, అలాగే భీమధర్మరాజుల సంవాదమూ ఇందులోనే ఉన్నాయి. (155)

వ్యాసుడు పాండవుల దగ్గరకు రావడం, ధర్మరాజుకు వ్యాసమహర్షి ప్రతిస్మృతివిద్యను ఉపదేశించడం. (156)

వ్యాసమహర్షి వెళ్లాక పాండవులు కామ్యాక వనానికి వెళ్లడం, అమిత తేజస్వి అయిన పార్థుడు అస్త్ర సంపాదన కోసం వెళ్లడం- (157)

కిరాతరూపుడయిన మహేశ్వరునితో అర్జునుడు యుద్ధం చేయడం, లోక పాలుర దర్శనం, అస్త్రాలు లభించడం. (158)

అస్త్రాల కోసం అర్జునుడు ఇంద్రలోకానికి వెళ్లడం, ఈ విషయం విని ధృతరాష్ట్రుడు చాలా విచారించడం. (159)

బృహదశ్వుడనే మహర్షి ధర్మరాజు దగ్గరకు రావడం, యుధిష్ఠిరుడు తన కష్టం చెప్పుకోవడం- (160)

కరుణ స్ఫోరకమయిన నలోపాఖ్యానం ఈ సందర్భంలోనే చెప్పబడింది. నలదమయంతుల చరిత్ర- (161)

ఆ మహర్షివల్ల ధర్మరాజు అక్షహృదయం పొండటం, స్వర్గం నుండి లోమశమహర్షి పాండవులకడకు రావడం, అర్జునుని గురించి స్వర్గంలో జరిగిన విశేషాలన్నీ అతడు చెప్పడం. (162,163)

అర్జునుని సందేశంతో ధర్మజుడు తీర్థాభిగమనం చేయడం - తీర్థసేవనంతో పుణ్య పుణ్యఫలప్రాప్తి ఇందులో కీర్తింపబడినవి. (164)

నారదమహర్షి పులస్త్య తీర్థానికి వెళ్లమని ప్రోత్సహించడం- పాండవులు వెళ్లడం, ఇంద్రుడు కర్ణుని కుండలాలు గ్రహించడం, గయుని యజ్ఞ వైభవమూ ఇక్కడ కీర్తింపబడ్డాయి. (165,166)

ఆగస్త్యవృత్తాంతం, వాతాపిని అగస్త్యుడు భక్షించడం, సంతానంకోసం అగస్త్యుడు లోపాముద్రను వివాహమాడటం. (167)

తరువాత ఋష్యశృంగుని చరిత్ర, పరశురాముని చరిత్ర. (168)

ఇక్కడే కార్తవీర్యుని యొక్క, హైహయుల యొక్క వధ వర్ణింపబడింది- ప్రభాస తీర్థంలో పాండవులు, వృష్ణివంశస్థులూ కలవడం. (169)

సుకన్యోపాఖ్యానం, భార్గవుడయిన చ్యవన్ మహర్షి శర్యాతి యొక్క యజ్ఞంలో అశ్వినీకుమారులకు సోమపానం చేసే అధికారం ఇవ్వడం.. (170)

వారివల్ల చ్యవనునికి యౌవనం రావడం, మాంధాత చరిత్ర కూడా ఇక్కడే చెప్ప బడింది. (171)

ఇక్కడే జంతూపాఖ్యానం చెప్పాడు - ఇందులో సోమకుడు తన పుత్రుని చేత పుత్రునికోసం యజ్ఞం చేయిస్తే అతనికి నూర్గురు పుత్రులు కలిగారు. (172)

తరువాత శ్యేనకపోతీయమనే ఉపాఖ్యానం. ఇందులోనే ఇంద్రుడూ, అగ్నీ శిబిని పరీక్షించడం కోసం వచ్చారు. (173)

ఈ పర్వంలోనే అష్టావక్రుని చరిత్ర వస్తుంది. జనకుని యజ్ఞంలో అష్టావక్రునికి బందితో వివాదం వచ్చింది. ఆ బంది నైయాయికులలో ముఖ్యుడు - వరుణుని కుమారుడు - ఈ వివాదంలో అష్టావక్రుడు బందిని ఓడించాడు. జయించి సాగరంలో ప్రవేశించిన తన తండ్రిని అష్టావక్రుడు పొందాడు - దీని తరువాత యవక్రీతుని చరిత్ర, రైభ్యుని చరిత్ర వస్తాయి- పాండవులు గంధమాదవ పర్వతానికి వెళ్లడం అక్కడ నారాయణాశ్రమంలో ఉండటం. (174-176)

ద్రౌపది అడిగితే భీముడు గంధమాదన పర్వతానికి వెళ్లడం, త్రోవలో అరటీవనంలో పవనాత్మజుడయిన హనుమంతుని చూడటం- అక్కడ సౌగంధిక కమలాల కోసం ఆ సరస్సును కలత పెట్టడం. (177,178)

అక్కడే భీమునికి, యక్ష రాక్షసులతోను, మణిమంతుడు మొదలయిన వారితో యుద్ధం జరగడం.. (179)

తరువాత భీముడు జటాసురుని వధించడం, వృషపర్వుడనే రాజర్షిరావడం, ఆర్షిషేణాశ్రమానికి పాండవులు వెళ్లడం, అక్కడ నివాసం, అక్కడ ద్రౌపది భీముని కైలాస పర్వతారోహణానికి ప్రోత్సహించడం, అక్కడ బలవంతు లయిన మణిమంతుడు మొదలయిన వారితో ఘోరమయిన యుద్ధం జరగటం.. (180-182)

అక్కడే పాండవులు కుబేరుని కలుసుకోవటం, అర్జునుడు తన సోదరులను అక్కడే కలవటం.. (183)

దివ్యాస్త్రాలు పొంది అర్జునుడు ఇంద్రునికోసం హిరణ్యపురవాసులయిన నివాతకవచులతో యుద్ధం చేయటం.. (184)

నివాతకవచులతోను, పౌలోమ కాలకేయులతోను అర్జునుని యుద్ధం, వారిని అర్జునుడు వధించడం - ఇదంతా అర్జునుడు ధర్మరాజుతో చెప్పడం - ధర్మరాజు దగ్గర అర్జునుడు తన దివ్యాస్త్రాలను ప్రయోగించి చూపించాలనుకోవటం... (185,186)

నారదుడు వచ్చి అట్లా ప్రయోగించరాదని వారించడం - తరువాత పాండవులు గంధమాదన పర్వతం దిగడం. (187)

పర్వతమంత పెద్ద శరీరమున్న పాము వనంలో భీముని పట్టుకోవడం... (188)

అపుడు ధర్మరాజు వాని ప్రశ్నలకు సమాధానం చెప్పి భీముని విడిపించడం.. మళ్లీ పాండవులు కామ్యకవనం చేరడం.. (189)

అక్కడున్న పాండవులను చూడటానికి మళ్లీ కృష్ణుడు రావడం కూడా ఇక్కడే వర్ణింపబడింది. (190)

మార్కండేయమహర్షి రావడం - అతడు వచ్చి పృథుచరిత్ర, వైన్యుని చరిత్ర మొదలయినవి చెప్పడం. (191)

ఈ సందర్భంలోనే తార్ క్ష్య మహర్షికి సరస్వతికి జరిగిన సంవాదమూ, మత్స్యోపాఖ్యానమూ కూడా చెప్పబడ్డాయి. (192)

ఈ మార్కండేయ సమాగమంలోనే చాలా పూర్వకథలు.... ఇంద్రద్యుమ్నుని చరిత్ర, ధుంధుమారుని చరిత్ర... (193)

పతివ్రతచరిత్ర, అంగిరసుని చరిత్ర, ద్రౌపదీ సత్యభామల సంవాదమూ.. వర్ణింపబడ్డాయి. (194)

తరువాత పాండవులు మళ్లీ ద్వైతవనం చేరడం, ఘోషయాత్ర, అందులోనే దుర్యోధనుడు గంధర్వుల చేత బంధింపబడటం... (195)

మందబుద్ధియైన దుర్యోధనుడు సిగ్గుపడుతూ అర్జునుని చేత విడిపింపబడటం.. ధర్మరాజుకు కలలో మృగాలు కనిపించడం... (196)

మళ్లీ కామ్యకవనానికి పాండవులు చేరడం, ఎంతో విస్తారంగా వ్రీహిద్రోణాఖ్యానం చెప్పడం.. (197)

దుర్వాసుని ఉపాఖ్యానం కూడా ఇక్కడే చెప్పబడింది. ఆశ్రమం నుండి ద్రౌపదిని జయద్రథుడు అపహరించడం. (198)

వాయువేగంతో భీముడు సైంధవుని వెంటాడటం, మహాబలుడయిన భీముడు సైంధవునికి పంచశిఖలు పెట్టడం.. ఇందులోనే ఉన్నాయి. (199)

రామాయణం కూడ ఇక్కడ చెప్పబడింది. రాముడు పరాక్రమించి యుద్ధంలో రావణుని చంపడం విస్తారంగా చెప్పబడింది. (200)

ఇక్కడే సావిత్రి చరిత్ర చెప్పబడింది. కర్ణుని కుండలాలను ఇంద్రుడు గర్హించడం... (201)

ఒకనిని చంపగల శక్తిని కర్ణుడు ఇంద్రుని నుండి గ్రహించడం. ఆరణేయోపాఖ్యానం తరువాతిది. ఇందులో యమధర్మరాజు ధర్మరాజుకు ధర్మశిక్ష చేశాడు. (202)

పాండవులు యమధర్మరాజు నుండి వరాలు పొంది పశ్చిమ దిక్కుకు వెళ్లారు - ఇదంతా ఆరణ్యపర్వమని మూడవ పర్వం చెప్పబడింది. ఇందులో రెండువందల అరువది తొమ్మిది (269) అధ్యాయాలు ఉన్నాయి. (203,204)

ఈ పర్వంలో పదకొండు వేల ఆరువందల్ అరవైనాలుగు (11664) శ్లోకా లున్నాయి. (205)

తరువాతిది విరాట పర్వం - పాండవులు విరాట నగరానికి వెళ్లి శ్మశానంలోని శమీవృక్షాన్ని చూసి అక్కడ తమ ఆయుధాలు దాచుకొన్నారు. నగరంలో ప్రవేశించి రహస్యంగా పాండవులు నివసించసాగారు. (206,207)

కామోపహత చేతస్కుడయి పాంచాలిని అడిగిన దుష్టాత్ముడయిన కీచకుని ఇక్కడే భీముడు సంహరించాడు. (208)

పాండవులను అన్వేషించటానికి దుర్యోధనుని గూఢచారులు అన్ని దిక్కులకూ పంపబడ్డారు. (209)

కాని పాండవుల జాడ వారికి తెలియలేదు - త్రిగర్తుల చేత విరాటుని గోవులు ముందుగా గ్రహింపబడినవి. (210)

అక్కడే త్రిగర్తులతో ఒళ్లు గగుర్పొడిచే యుద్ధం జరిగింది. అందులో పట్టుబడిన విరాటుని భీమసేనుడే విడిపించాడు. (211)

విరాటుని గోధనమంతా పాండవులే విడిపించారు. ఇది దక్షిణ గోగ్రహణం. ఇక తరువాత కౌరవులు ఉత్తర గోగ్రహణం చేశారు. (212)

అందులో కౌరవులందరినీ జయించి అర్జునుడు విరాటుని గోవులను విడిపించాడు. (213)

అపుడే విరాటుడు తన పుత్రిక ఉత్తరను అర్జునునికి ఇస్తానంటే అర్జునుడు అభిమన్యునికి చేసుకొన్నాడు. (214)

ఇది నాలుగవది - విరాట పర్వం. ఇందులో 67 (అరువది ఏడు) అధ్యాయాలు - 2050 (రెండు వేల ఏబది శ్లోకాలు) ఉన్నాయి - తరువాత వినవలసినది ఉద్యోగపర్వం. (215-217)

పాండవులు ఉపప్లవ్యంలో ఉండగా యుద్ధంలో జయం పొందాలని దుర్యోధనుడూ, అర్జునుడూ శ్రీకృష్ణుని దగ్గరకు వెళ్లారు. (218)

రాబోయే యుద్ధంలో మీరు మాకు సహాయం చెయ్యాలని అడిగారు ఇద్దరూ. అపుడా మహామతి అయిన శ్రీకృష్ణుని ఇలా ఆన్నాడు. (219)

"నేను యుద్ధం చేయకుండా కేవలం సలహా మాత్రం చెపుతాను. నా సైన్యం అక్షౌహిణి ఉంది. ఏది మీకు కావాలో కోరుకొనండి" అన్నాడు. (220)

అపుడు మందబుధి, దుర్మార్గుడు అయిన దుర్యోధనుడు సైన్యం కోరుకున్నాడు. యుద్ధం చెయ్యని కృష్ణుని అర్జునుడు మంత్రిగా కోరుకున్నాడు. (221)

పాండవుల దగ్గరకు వస్తున్న మద్రరాజయిన్ శల్యుని దుర్యోధనుడు మార్గంలో సౌకర్యాలు కల్పించి మోసగించి శల్యుని నుండి సాహాయ్యం చేస్తానని వరం తీసికొన్నాడు. తరువాత పాండవులను చూడటానికి పాండవుల దగ్గరకు వచ్చాడు. అచ్చట ధర్మరాజును ఓదారుస్తూ ఇంద్ర విజయం కథ చెప్పాడు. ఆ తరువాత కౌరవుల దగ్గరకు పాండవులు ద్రుపద పురోహితుని పంపారు. (222-224)

ఇంద్రవిజయమూ, ద్రుపదపురోహితుని త్రిప్పి పంపడమూ అయిన తరువాత ధృతరాష్ట్రుడు పాండవుల దగ్గరకు శాంతిని కోరి సంజయుని దూతగా పంపాడు. (225,226)

వాసుదేవునితో సహా పాండవుల అభిప్రాయాలు తెలిసికొని సంజయుడు తిరిగి వచ్చాడు. దానితో ధృతరాష్ట్రునికి చింత ఏర్పడింది - నిద్రపట్టలేదు. విదురుడు వచ్చి చాలా నీతులు ధృతరాష్ట్రునికి వినిపించాడు. (227,228)

తరువాత సనత్సుజాతుడు వచ్చి మనస్తాపంతో నిండిన ధృతరాష్ట్రునికి అధ్యాత్మ విషయాలు చెప్పాడు. (229)

తెల్లవారింది - సంజయుడు రాజసభలో కృష్ణార్జునుల ఏకాత్మతను, అభిప్రాయాలను చెప్పాడు. (230)

దయాస్వభావంతో సంధిని కోరుతూ మహాధీశాలి అయిన శ్రీకృష్ణుడు స్వయంగా రాయబారానికి హస్తినాపురం వెళ్లాడు. (231)

సంధిని కోరి ఉభయపక్షాలకూ హితం చెప్పే కృష్ణుని మాటలను దుర్యోధనుడు తిరస్కరించాడు. (232)

అపుడే గర్వితుడయిన దంభోద్భవుని వృత్తాంతం చెప్పబడింది. మాతలి వరాన్వేషణం చేయడం కూడా ఇక్కడే చెప్పబడింది. (233)

గాలవ మహర్షి యొక్క చరిత్ర, విదుల తన కొడుకును యుద్ధానికి ప్రేరేపించడమూ చెప్పబడ్డాయి. (234)

కర్ణదుర్యోదనాదుల దుర్మంత్రం తెలిసికొని కృష్ణుడు తన యోగేశ్వరత్వమూ, విరాట్ స్వరూపమూ ప్రదర్శించాడు. (235)

కృష్ణుడు కర్ణుని రథమెక్కించుకొని భేదోపాయంతో రహస్యంగా మాట్లాడడమూ, కర్ణుడు తిరస్కరించడమూ ఇందులోనే ఉన్నాయి. (236)

కృష్ణుడు హస్తినాపురం నుండి ఉపప్లావ్యానికి తిరిగి వచ్చి పాండవులకు జరిగిన విషయాలన్నీ చెప్పాడు. (237)

అతని మాటలు విని పాండవులు ఆలోచించి యుద్ధానికి సిద్ధపడ్డారు. (238)

తరువాత హస్తినాపురం నుండి చతురంగ బలాలూ యుద్ధానికి బయలుదేరడం, ఆ బలాలను లెక్కకట్టడం.. (239)

"రేపు యుద్ధం, సిద్ధంగా ఉండండి" అంటూ దుర్యోధనుడు ఉలూకుని పాండవుల కడకు పంపడం... (240)

ఉభయసైన్యాలలోను రథాతిరథులను పరిగణించడం, అంబోపాఖ్యానం... ఇలా చాలా వృత్తాంతాలతో కూడిన అయిదవ పర్వం ఉద్యోగపర్వం. (241)

సంధి విగ్రహప్రయత్నాలతో కూడిన ఈ ఉద్యోగ పర్వంలో నూట ఎనభై ఆరు అధ్యాయాలు (186), ఆరువేల ఆరువందల తొంబది ఎనిమిది (6,698) శ్లోకాలూ వ్యాసమహర్షి చెప్పాడు. (242,243 1/2)

తరువాతిది భీష్మ పర్వం - ఇది చాలా విచిత్రార్థాలతో కూడినది. ముందుగా సంజయుడు జంబూఖండ వినిర్మాణం గురించి చెపుతాడు. తరువాత యుధిష్ఠిరుని సైన్యం విషాదం పొందడం, పదిరోజుల భీష్ముని యుద్ధం చెప్పబడింది. దీనికంటె ముందు అర్జునునికి మోహం ఆవేశించడం, మహాప్రజ్ఞావంతుడయిన వాసుదేవుడు మోక్షోపయోగి హేతువులతో అర్జునుని మోహం పోగొట్టడం, యుద్ధంలో ధర్మజుని హితం కోరి కృష్ణుడు రథం నుండి క్రిందకి దూకి, భీష్ముని చంపడానికి పూనుకొనడం... (244-248)

ధనుర్థారులందరిలో శ్ఱేష్ఠుడయిన అర్జునుడు కృష్ణుని మాటల పగ్గాలతో కొట్టబడటమూ. (249)

శిఖండిని ముందు పెట్టుకొని నిశితమైన బాణాలతో భీష్ముని పడగొట్టడం... (250)

భీష్ముడు అంపశయ్య మీద పడిపోవడం.. ఈ విషయాలతో విస్తరించిన భీష్మపర్వం భారతంలో ఆరవ పర్వం... (251)

ఈ భీష్మపర్వంలో నూట పదునెడు (117) అధ్యాయాలూ, అయిదువేల ఎనిమిది వందల ఎనభై నాలుగు (5884) శ్లోకాలూ వ్యాసమహర్షి చెప్పాడు. (252,253)

తరువాతిది చిత్రమై చాలా కథలతో కూడిన ద్రోణపర్వం - ముందుగా ద్రోణాచార్యుని సైన్యాధ్యక్షునిగా అభిషేకించారు. (254)

దుర్యోధనుని ప్రీతికోసం అస్త్రవేత్త అయిన ద్రోణుడు "ధర్మరాజును పట్టుకొంటా" నని ప్రతిజ్ఞ చేశాడు. (255)

ఇందులోనే సంశప్తకులు యుద్ధభూమి నుండి అర్జునుని ప్రక్కకు లాగుకొనిపోయారు. భగదత్తుని, అతని ఏనుగు సుప్రతీకాన్ని అర్జునుడు సంహరించాడు. (256 1/2)

జయద్రథుడు మొదలయిన మహారథులంతా కలిపి బాలుడయిన అభిమన్యు నొక్కని చేసి చంపారు. (257 1/2)

అభిమన్యుడు చనిపోయాక పార్థుడు యుద్ధంలో ఒక్కరోజున ఏడు అక్షౌహిణుల సేననూ, జయద్రథుని చంపాడు. (258 1/2)

అదే రోజున ధర్మరాజు ఆజ్ఞతో అర్జునుని వెదకటానికి భీముడూ, సాత్యకి బయలుదేరి దేవతలు కూడా ఎదిరింపలేని భారతసేనను ప్రవేశించారు. (259,260)

మిగిలిన సంశప్తకులు తొమ్మిదికోట్ల మందిని అర్జునుడు నిశ్శేషంగా హరించాడు. ధృతరాష్ట్రుని పుత్రులు పాషాణ యోధులు, నారాయణ గోపాలురు, అలంబుషుడు. శ్రుతాయువు, జలసంధుడు, సౌమదత్తి, విరాటుడు, ద్రుపదుడు, ఘటోత్కచుడు మొదలయిన వారంతా ఈ ద్రోణపర్వంలోనే చనిపోయారు. (261-264)

ద్రోణుడు చనిపోతే అశ్వత్థామ కోపించి నారాయణాస్త్రం ప్రయోగించాడు. (265)

ఆగ్నేయాస్త్ర ప్రయోగం, రుద్రమాహాత్మ్యం, వ్యాసుని రాక, కృష్ణార్జునుల మాహాత్మ్యమూ ఇందే ప్రదర్శితమయ్యాయి. (266)

ఏడవదయిన ఈ ద్రోణపర్వంలోనే చెప్పుకోదగిన రాజులంతా చనిపోయారు. ఈ ద్రోణ పర్వంలో నూట డెబ్బది అధ్యాయాలు (170), ఎనిమిది వేల తొమ్మిది వందల తొమ్మిది (8909) శ్లోకాలూ వ్రాశాడు వ్యాసమహర్షి. (267-269 1/2)

తరువాత పరమాద్భుతమయిన కర్ణపర్వం చెప్పబడింది. మద్రదేశపు రాజయిన శల్యుని సారథ్యంలో నియోగించడం - త్రిపురాసుర సంహారం. (270,271)

ప్రయాణంలోనే శల్యుడు పరుషంగా మాట్లాడటం, కర్ణశల్యుల సంవాదం, హంసకాకీయోపాఖ్యానం. (272)

అశ్వత్థామ పాండ్యరాజును, దండసేనుని, దండుని సంహరించడం---- (273)

కర్ణునితో ద్వైరథయుద్ధంలో ధర్మరాజుకు అందరూ చూస్తూ ఉండగా ప్రాణసంశయం కలగడం ---- (274)

ధర్మరాజుకు అర్జునునకు పరస్పరం కోపం రావడం, అక్కడే కృష్ణుడు అర్జునుని అనునయించడం. (275)

దుశ్శాసనుని వక్షఃస్థలం చీల్చి భీముడు యుద్ధంలో రక్తం త్రాగుతానన్న ప్రతిజ్ఞ నెరవేర్చుకోవడం. (276)

ద్వైరథ యుద్ధంలో కర్ణుడు అర్జునుని చేత చనిపోవడం - ఇట్లా భారతంలో కర్ణపర్వం ఎనిమిదవ పర్వం అయింది. (277)

ఇందులో అరవై తొమ్మిది అధ్యాయాలు (69), నాలుగువేల తొమ్మిది వందల అరవై నాలుగు (4964) శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. (278 1/2)

తరువాతిది విచిత్రార్థాలతో కూడిన శల్య పర్వం (279)

ప్రసిద్ధవీరులంతా చనిపోయాక శల్యుడు సైన్యాధిపతి అయ్యాడు. ఇందులోనే కుమారస్వామి చరిత్ర, అభిషేక కర్మ చెప్పబడ్డాయి. (280)

రథ యుద్ధాలు, కురుముఖ్యుల వినాశం ఈ శల్య పర్వంలో వర్ణింపబడింది. ధర్మరాజు శల్యుని చంపడమూ, సహదేవుడు యుద్ధంలో శకునిని వధించడమూ ఈ పర్వంలోనే జరిగాయి. (281,282)

చాలాసైన్యం చచ్చిపోయి ఇంకా కొద్దిసైన్యం మాత్రమే మిగిలి ఉంది. అపుడు దుర్యోధనుడు మడుగులో నీటిని స్తంభింపజేసి దాగుకొన్నాడు. (283)

లుబ్ధకుల చేత భీమునికి దుర్యోధనుని ప్రవృత్తి ఇచ్చటనే చెప్పబడింది. ధర్మరాజు ఆక్షేపిస్తూ మాట్లాడగానే కోపంతో దుర్యోధనుడు బయటికి రావడం. అప్పుడు భీమునితో గదా యుద్ధం చెయ్యడమూ ఇందులోనే ఉంది. (284, 85)

యుద్ధం చివరలో బలరాముడు రావడం, సరస్వతి మొదలయిన తీర్థాల పవిత్రత వర్ణించడం; భీమ, సుయోధనుల గదా యుద్ధమూ ఇందులోనే వర్ణించబడింది. (286 1/2)

ఆ గదాయుద్ధంలో భీమసేనుడు దుర్యోధనుని తొడలు విరుగగొట్టాడు. ఈ కథతో ఈ పర్వం అద్భుతమూ, అర్థవంతమూ అయింది. ఇది తొమ్మిదవ పర్వం. (287,288)

ఈ పర్వంలో 59 ఏబది తొమ్మిది అధ్యాయాలున్నాయి. ఎన్నో వృత్తాంతాలున్న ఈ పర్వంలో..... (289)

(3220) మూడువేల రెండు వందల ఇరవై శ్లోకాలు వ్రాశాడు వ్యాసమహర్షి. (290)

తరువాతి పర్వం దారుణమయిన సౌప్తిక పర్వం. తొడలు విరిగి నేల మీద పొర్లుతున్న దుర్యోధనుని విడిచి పాండవులు వెళ్లిపోయాక; కృపుడు, అశ్వత్థామ, కృతవర్మ ముగ్గురూ సాయంకాలం రక్తపుమడుగులో ఉన్న దుర్యోధనుని దర్శించారు. (291,292)

కటిక నేలమీద పడి ఉన్న దుర్యోధనుని చూసి అశ్వత్థామ క్రోధంతో "ధృష్టద్యుమ్నుడూ మొదలయిన పాంచాలు రందరినీ, మంత్రి సహితంగా పాండవులనూ చంపకుండా కవచం విప్పను" అని ప్రతిజ్ఞ చేశాడు. (293,294)

దుర్యోధనుని అక్కడే విడిచి వారు మువ్వురూ సూర్యాస్తమయంలో వనం చేరారు. (295)

ఆ వనంలో ఒక పెద్ద మర్రిచెట్టుక్రింద ముగ్గురూ కూర్చున్నారు. రాత్రి అయింది. ఒక గుడ్లగూబ కాకులను చంపడం చూశాడు అశ్వత్థామ. క్రోధావేశంతో అశ్వత్థామ తండ్రి వధను స్మరిస్తూ నిద్రించే పాంచాలురను వధించాలని నిశ్చయించుకొన్నాడు. (296,297)

అశ్వత్థామ శిబిర ద్వారం దగ్గర ఘోర రూపుడయిన రాక్షసుని చూశాడు. అతడు ఆకాశమంతా ఆవరించి నిలిచాడు. (298)

వానిమీద అస్త్రాలు పనిచేయలేదు. అపుడు అశ్వత్తామ విరూపాక్షుడయిన రుద్రుని ఆరాధించాడు. (299)

ఆదమరచి నిద్రపోతున్న ధృష్టద్యుమ్నాది పాంచాలురనూ, ఉపపాండవులనూ అశ్వత్థామ, కృప, కృతవర్మలు చంపివేశారు. కృష్ణుని వల్ల పాండవులు సాత్యకి మాత్రం తప్పించుకొన్నారు. మిగిలిన వారంతా చనిపోయారు. అపుడు ధృష్టద్యుమ్నుని సారథి వెళ్లి ఈ విషయం పాండవులకు చెప్పాడు. పుత్రులు, తండ్రి, సోదరులూ చనిపోయినందుకు ద్రౌపది చాలా దుఃఖించింది. (300-303)

ద్రౌపది అపుడే నిరాహారదీక్ష చేసింది. ద్రౌపది మాటతో ఆమెకు ప్రియం చెయ్యాలని భీముడు గద పట్టుకొని అశ్వత్థామను వెంటాడాడు. (304,305)

భీముని మీది భయంతోను, దైవప్రేరణతోనూ క్రోధంతో అశ్వత్థామ "అపాండవ మగుగాక" అని అస్త్ర ప్రయోగం చేశాడు. (306)

కృష్ణుడు వద్దని వారించినా వినలేదు అశ్వత్థామ. అపుడు అర్జునుడు ఆ అశ్వత్థామ అస్త్రాన్ని మరో అస్త్రంతో శమింపజేశాడు. (307)

ద్రౌణి యొక్క ద్రోహ బుద్ధిని చూసి వ్యాసుడు శపించాడు. అశ్వత్తామ తిరిగి వ్యాసుని శపించాడు. (308)

అపుడు అశ్వత్థామ నుండి మణిని తీసికొనివచ్చి ద్రౌపదికి ఇచ్చి పాండవులు సంతుష్టులు అయ్యారు. (309)

ఇది సౌప్తిక మనే పేరుగల పదవ పర్వం. ఇందులో పదునెనిమిది (18) అధ్యాయాలున్నాయి. (310)

ఇందులో ఎనిమిదివందల డెబ్బది (870) శ్లోకాలున్నాయి. (311)

ఇలా సౌప్తిక పర్వం ఉత్తమతేజస్సులతో నిండిపోతే తరువాతిది స్త్రీ పర్వం పరమ శోకంతో నిండి పోయింది. (312)

పుత్రశోకతో పరితపించే ధృతరాష్ట్రుడు భీముని చంపాలనుకోవడం, కృష్ణుడు ఇనుపభీముని ధృతరాష్ట్రుని ముందుంచడం, దాన్ని ధృతరాష్ట్రుడు పిండి పిండిగా చేయడం, శోకించే ధృతరాష్ట్రుని మోక్ష ధర్మాలతో విదురుడు ఓదార్చడం..... (313-315)

అంతఃపుర కాంతలతోకూడి ధృతరాష్ట్రుడు చనిపోయిన వారికై విలపించడం. (316)

అతికరుణంగా వీరపత్నులు విలపించడం, గాంధారీధృత రాష్ట్రుల క్రోధావేశమూ, ప్రమోహమూ..... (317)

అక్కడే చనిపోయిన కౌరవ వీరులనూ, కొడుకులనూ, తండ్రులనూ రణభూమిలో చూడటం.... (318)

పుత్రులూ, పౌత్రులూ చనిపోయి దుఃఖించే గాంధారికి కృష్ణుడు క్రోధం ఉపశమింపజేయడం. (319)

చనిపోయిన వారి శరీరాలకు శాస్త్రోక్తంగా ధృతరాష్ట్రుడు దహనక్రియలు చేయించడం. (320)

చనిపోయిన వారికి ఉదక ప్రదానాలు ...... అపుడు కుంతి తనకు రహస్యంగా పుట్టిన కర్ణుని జన్మను గురించి చెప్పడం....... ఇలా పదకొండవ పర్వం శోకానికీ వైక్లబ్యానికీ నిలయమైనది. ఇందులో ఇరువది ఏడు (27) అధ్యాయాలు, (775) ఏడువందల డెబ్బది అయిదు శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. (321-24)

తరువాతిది పన్నెండవ పర్వం శాంతిపర్వం. ఇది బుద్ధిని పెంచేది. ఇందులోనే ధర్మరాజు తండ్రులనూ, సోదరులనూ, పుత్రులనూ, బంధువులనూ మేనమామలనూ చంపుకొన్నానని నిర్వేదం పొందడమూ, శరతల్పం మీద నున్న భీష్ముని వల్ల ఎన్నో ధర్మాలు వినడమూ జరిగింది. (325,326)

మొదటివి రాజధర్మాలు. ఇవన్నీ రాజులందరూ జ్ఞానం కావాలనుకొన్నవారూ తప్పక తెలుసుకోవలసినవి. తరువాతివి ఆపద్ధర్మాలు. ఆ తరువాతివి మోక్షధర్మాలు. ఇవి చాలా విచిత్రాలూ, విస్తారాలు. ఇవి తెలిస్తే మానవునికి సర్వజ్ఞత్వం సిద్ధిస్తుంది. (327,328)

ఈ పన్నెండవ పర్వం ప్రాజ్ఞులకు ఇష్టమయినది. ఈ పర్వంలో 339 (మూడువందల ముప్పది తొమ్మిది అధ్యాయాలూ), 14732 (పదునాలుగువేల ఏడువందల ముప్పది రెండు) శ్లోకాలు ఉన్నాయి. తరువాతిది అనుశాసన పర్వం. (329-331)

గంగా పుత్రుడైన భీష్ముని వల్ల కురురాజయిన ధర్మరాజు ఇందులోనే చాలా వేదధర్మాలు విని స్వస్థుడయ్యాడు. (332)

ఇక్కడే సర్వ ధర్మ వ్యవహారాలు, వివిధ దానాల ఫలితాలు వివరింపబడ్డాయి. (333)

ఇందులోనే పాత్రాపాత్రవిశేషాలు, దానాలు - వాని వైశిష్ట్యం, ఆచారవిధులు, సత్యము యొక్క వైశిష్ట్యం, గోదాన విశేషాలు, బ్రాహ్మణుల విశేషాలు, దేశకాల సమ్మితతములైన ధర్మరహస్యాలు - ఇలా బహు వృత్తాంతాలతో నిండినది ఈ అనుశాసన పర్వం. ఇందులోనే భీష్ముని స్వర్గ ప్రాప్తి కూడా చెప్పబడింది. (334-336)

ఈ పదమూడవ పర్వం ధర్మనిశ్చయం చేస్తుంది. ఇందులో నూట నలువది ఆరు (146) అధ్యాయాలున్నాయి. (337)

(8000) ఎనిమిది వేల శ్లోకాలున్నాయి. తరువాత పదునాల్గవ పర్వం ఆశ్వమేధిక పర్వం. (338)

ఇందులోనే సంవర్త, మరుత్తరాట్టుల చరిత్ర చెప్పబడింది. ధర్మరాజు అశ్వమేధానికి సువర్ణరాసులు దొరకడం, పరీక్షిత్తుజననమూ చెప్పబడినవి. (339)

అశ్వత్థామ అస్త్రాగ్నితో మాడిపోకుండా పరీక్షిత్తును కృష్ణుడు రక్షించడం, అశ్వమేధ యాగంలో గుర్రాన్ని వదలడం, అర్జునుడు వెంట వెళ్లడం, అక్కడక్కడ రాజులతో అర్జునుని యుద్ధాలు, చిత్రాంగద పుత్రుడయిన బభ్రువాహనునితో యుద్ధం, నకులాఖ్యానం, ఇలా అశ్వమేధపర్వం మహాద్భుతమైనది. నూట మూడు (103) అధ్యాయాలూ, మూడు వేల మూడు వందల ఇరవై (3320) శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. (340-344)

తరువాతి పదునైదవ పర్వం ఆశ్రమవాస పర్వం. ఇందులోనే ధృతరాష్ట్రుడు రాజ్యం వదలి గాంధారితో, విదురునితో ఆశ్రమవాసానికి వెళ్లిపొతాడు. కుంతికూడా గురుశుశ్రూషణ మీది ఆసక్తితో పుత్రుని, రాజ్యం వదలి ఆశ్రమవాసానికి వెళ్లింది. (345,346 1/2)

ఇందులోనే ఒక ఆశ్చర్యకర సన్నివేశం వ్యాసమహర్షి చూపించాడు. చనిపొయిన రాజులనూ, పుత్ర పౌత్రులనూ తీసికొని వచ్చి ధృతరాష్ట్రునికి చూపించాడు. ధృతరాష్ట్రుడు, గాంధారి పరమసిద్ధి పొందటం, విదురుడు, ధర్ముని ఆశ్రయించి సుగతికి వెళ్లడం, సంజయుడు కూడా వెళ్లిపోవడం ధర్మరాజు నారదుని చూడటం... ఇవన్నీ ఇందులోనే ఉన్నాయి. (347-350)

నారదుని వల్ల వృష్ణివంశస్థుల కలహం వినడం, ఇదంతా అద్భుతమయిన ఆశ్రమవాసపర్వం. (351)

ఇందులో 42 (నలువది రెండు) అధ్యాయాలూ, 1506 (పదునైదు వందల ఆరు) శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. తరువాతిది దారుణమయిన మౌసలపర్వం. (352,353)

ఇందులోనే బ్రాహ్మణశాపంతో సముద్ర సమీపంలో యదువృష్ణి వంశస్థులంతా ఒకరినొకరు యుద్ధంలో చంపుకొన్నారు. (354)

దైవప్రేరణతో మధుపానస్థలంలో జమ్ముగడ్డి/ఱెల్లుగడ్డి రూపమయిన వజ్రాయుధాలతో ఒకరినొకరు చంపుకొన్నారు. (355)

ఈ పర్వంలోనే బలరామకృష్ణులిద్దరు కాలప్రాప్తమయిన వినాశాన్ని తప్పించుకోలేక పోయారు. (356)

అర్జునుడు కృష్ణుడు లేని ద్వారకకు వెళ్లి ఎంతో దుఃఖం పొందాడు. (357)

పానశాల వల్ల యదువీరులకు కలిగిన కష్టాన్ని చూసి వసుదేవుడికి అర్జునుడు అగ్ని సంస్కారాదులు చేశాడు. (358)

అలాగే కృష్ణబలరాముల శరీరాలకూ, వృష్ణివంశస్థుల శరీరాలకు ప్రాధాన్యాన్ని బట్టి సంస్కారం చేశాడు. (359)

అర్జునుడు ద్వారకలోని వృద్ధులనూ, బాలురనూ తీసికొని బయలుదేరి వస్తూ గాండీవం కూడా పనిచేయక పోవడం చూసాడు. (360)

దివ్యాస్త్రాలన్నీ పనిచేయక పోవడం, వృష్ణి వంశస్థుల భార్యల వినాశం, శక్తులన్నీ పోవడం, ఇవన్నీ చూసి అర్జునునికి నిర్వేదం కలిగి వ్యాసుని దర్శించాడు - ధర్మరాజును చేరి సన్యాసం స్వీకరించాలనుకొన్నాడు. (361,362)

ఇది పదునారవదయిన మౌసల పర్వం (8) ఎనిమిది అధ్యాయలూ (330) మూడువందల ముప్పదిశ్లోకాలూ కలది. తరువాతి పదునెడవ పర్వం మహాప్రస్థానిక పర్వం. (363,364)

ఈ పర్వంలోనే ద్రౌపదితో సహా పాండవులంతా రాజ్యం విడిచి మహాప్రస్థానం చేశారు. (365)

త్రోవలో అగ్నిహోత్రుని చూశారు. అగ్ని మాటతో అర్జునుడు గాండీవాన్ని పూజించి అగ్నిహోత్రునికి ఇచ్చివేశాడు - తమ్ముళ్లందరూ, ద్రౌపదీ పడిపోయారు. వారందరినీ విడిచి ధర్మరాజు వారిని చూడకుండానే వెళ్లిపోవడం ఈ పర్వంలోనే ఉన్నాయి. (366-368)

ఈ మహాప్రస్థానిక పర్వంలో మూడు (3) అధ్యాయాలూ మూడు వందల ఇరవై (320) శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. (369)

తరువాతిది స్వర్గారోహణ పర్వం. ఇది దివ్య వృత్తాంతాలతో అలౌకికమయినది. స్వర్గం నుండి వచ్చిన రథాన్ని ధర్మరాజు కుక్కమీది కరుణతో ఎక్కననడం - అపుడు శునక రూపం వదలి యమధర్మరాజు ప్రత్యక్ష మవడం, అతనితో స్వర్గం చేరడం, అక్కడి నరకయాతనలన్నీ దేవదూత వల్ల చూడడం, తమ్ముళ్ల కరుణ స్ఫోరకమయిన అరుపులు వినడం, వారంతా యముని ఆజ్ఞ వల్ల యాతనలు పొందడం, తరువాత ఇంద్రుడూ, యముడూ ధర్మరాజుకు తమ్ముళ్ల సద్గతి చూపించడం... ఇదంతా స్వర్గారోహణ పర్వం. (370-374)

ఆకాశగంగలో మునిగి మనుష్య శరీరం విడిచి తన ధర్మంతో ధర్మరాజు ఉచితమయిన స్థానం పొందడం, యమధర్మరాజు, ఇంద్రుడు, దేవతలూ సంతోషించడం.. ఇలా పదునెనిమిదవ అధ్యాయం పూర్తవుతుంది. (375,376)

ఈ స్వర్గారోహణ పర్వంలో అయిదు (5) అధ్యాయాలూ, (209) రెండువందల తొమ్మిది శ్లోకాలూ ఉన్నాయి. ఇలా వ్యాసమహర్షి (18) పదునెనిమిది పర్వాలు చెప్పాడు. (377,378)

ఖిల పర్వాలని హరివంశానికి పేరు. దానిలో హరివంశపర్వం, విష్ణుపర్వం, భవిష్యపర్వం అని మూడు ఉపపర్వాలు - ఇందులో (12000) పన్నెండు వేల శ్లోకాలున్నాయి. (379,380)

యుద్ధం చేసే కోరికతో 18 అక్షౌహిణులు వచ్చాయి. 18 రోజులు యుద్ధం జరిగింది. (381)

అంగాలతో కలిపి నాలుగు వేదాలూ, ఉపనిషత్తులూ చదివిన విప్రుడయినా ఈ భారతం తెలియకపోతే అతడు విచక్షణుడు కాదు. (382)

అమితమయిన బుద్ధి వైభవం కల వ్యాసమహర్షి ఈ భారతాన్ని అర్థశాస్త్రం గాను, ధర్మశాస్త్రంగానూ, కామశాస్త్రంగానూ చెప్పాడు. (383)

పుంస్కోకిల పాట విన్నాక కాకి కూతలు ఎవరూ విననట్లు ఈ కథ విన్నాక మరొకటి ఎవరూ వినటానికి ఇష్టపడరు. (384)

పంచభూతాల వల్లనే లోకంలోని సంవిధానాలు ప్రవర్తిల్లినట్లు ఈ ఇతిహాసం నుండే కవుల బుద్ధులన్నీ ఉద్భవిస్తాయి. (385)

పదునెనిమిది పురాణాల విషయాలన్నీ ఈ ఇతిహాసంలో ఉన్నాయి, ఆకాశంలోనే నాలుగు రకాల ప్రాణులూ ఉన్నట్లు. (జరాయుజములు, స్వేదజములు, అండజములు, ఉద్భిజ్జములు అని ప్రాణులు నాల్గువిధాలు) (386)

ఇంద్రియాలన్నిటికీ చిత్రాలయిన మనఃక్రియలు ఆశ్రయాలయినట్లు. క్రియా, గుణాలన్నిటికీ ఈ భారతం ఆశ్రయం. (387)

ఆహారం విడిచి శరీరాన్ని ధరించలేము. అలాగే ఈ భారతాన్ని ఆశ్రయించకుండా ఏ కథా భూమి మీద కనపడదు. (388)

ఉన్నతిని కోరే సేవకులు ఆభిజాత్యం కల మహారాజును కోరుకున్నట్లు, ఉత్తమ కవీశ్వరులంతా ఈ భారత కథను ఆధారంగా తీసుకుంటారు. ఈ కావ్యాన్ని మించి కవులెవరూ విశేషంగా/గొప్పగా చెప్పలేరు. ఆశ్రమాలు నాల్గింటిలోనూ గృహస్థాశ్రమం ఉత్తమమయినట్లు ఈ భారతం సర్వోత్కృష్టమయిన గ్రంథం. (389,390)

మహర్షులారా! భారత శ్రోతలారా! నిత్య ప్రయత్న పరులయిన మీకు ధర్మం మీదనే బుద్ధి నిలవాలి. నిలుచుగాక! పరలోకానికి వెళ్లేవానికి అది ఒక్కటే బంధువు. కాంతా కనకాలను నిపుణులు ఎంత సేవించినా అవి ఆప్తభావం పొందవు (ఆప్తులు కావు) - స్థిరం కావు. (391)

ఈ భారతం వ్యాసమహర్షి ముఖం నుండి ప్రవహించిన అమృతలహరి - సాటిలేనిది - పుణ్యప్రదమైనది - పవిత్రమైనది. పాపం హరిస్తుంది. శుభప్రదం (పుణ్యార్థులు భారత శ్రవణమే చేయాలి అని భావం) (392)

ఇంద్రియలోలుడై చరించే విప్రుడు కూడా పగటి పూట చేసిన్ పాపాన్ని మహాభారతం చెప్పి, చదివి, సాయం సంధ్యా వందనంతో పోగొట్టుకొంటాడు. (393)

అలాగే మనోవాక్కాయాలతో రాత్రిచేసిన పాపం మహాభారతం పఠిస్తే ఉదయకాల సంధ్యావందన సమయానికి పోగొట్టుకొంటాడు. (394)

బంగారుకొమ్ములున్న వంద ఆవులను వేదం చదువుకొన్న చక్కని పండితునికి దానం చేస్తే వచ్చే పుణ్యమూ, భారతకథను నిత్యమూ విన్నవారికి వచ్చే పుణ్యమూ సమానమే. (395)

విలువయిన బరువయిన భావాలు కల ఈ భారతేతిహాసం ముందు ఈ పర్వసంగ్రహాధ్యాయం వింటే మానవులకు సుఖంగా అవగాహనమవుతుంది. విస్తీర్ణమయిన సముద్రాన్ని చిన్న నావతో దాటినట్లు సుఖమైన అవగాహానికి తోడ్పడుతుంది. (396)

ఇది శ్రీమహాభారతమున ఆదిపర్వమున పర్వసంగ్రహ పర్వమను ఉపపర్వమున రెండవ అధ్యాయము. (2)